Οδηγίες προς τον αναγνώστη:
- Με μπλε χρώμα υπογραμμίζονται: τα πραγματολογικά και ιδεολογικά ερμηνευτικά σχόλια.
- Με πράσινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα αφηγηματικά και αισθητικά στοιχεία.
- Με κόκκινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα συναισθήματα και ο χαρακτηρισμός των ηρώων.
Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 3. Παράγραφοι 50-56.
Ο λόγος του Κριτία
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
[2.3.50] Ὡς δ’ εἰπὼν ταῦτα ἐπαύσατο, |
Αφού είπε αυτά σταμάτησε, |
καὶ ἡ βουλὴ δήλη ἐγένετο εὐμενῶς ἐπιθορυβήσασα, |
και η Βουλή τον επιδοκίμασε φανερά, |
γνοὺς ὁ Κριτίας ὅτι |
επειδή κατάλαβε ο Κριτίας |
εἰ ἐπιτρέψοι τῇ βουλῇ διαψηφίζεσθαι περὶ αὐτοῦ, ἀναφεύξοιτο, |
ότι αν επέτρεπε στη Βουλή ν' αποφασίσει γι’ αυτόν, θα γλίτωνε (ο Θηραμένης) |
καὶ τοῦτο οὐ βιωτὸν ἡγησάμενος, |
και αυτό το θεώρησε ανυπόφορο |
προσελθὼν καὶ διαλεχθείς τι τοῖς τριάκοντα ἐξῆλθε, |
αφού πλησίασε και μίλησε για κάτι με τους τριάκοντα βγήκε έξω |
καὶ ἐπιστῆναι ἐκέλευσε τοὺς τὰ ἐγχειρίδια ἔχοντας |
και διέταξε να σταθούν αυτοί που κρατούσαν τα μαχαίρια |
φανερῶς τῇ βουλῇ ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις. |
φανερά στη βουλή κοντά στο ξύλινο κιγκλίδωμα. |
[2.3.51] πάλιν δὲ εἰσελθὼν εἶπεν· |
Πάλι αφού μπήκε μέσα είπε: |
Ἐγώ, ὦ βουλή, νομίζω προστάτου ἔργον εἶναι |
«Εγώ, βουλευτές, πιστεύω ότι είναι του ηγέτη το έργο |
οἵου δεῖ, |
αυτού που πρέπει (=του σωστού ηγέτη) |
ὃς ἂν ὁρῶν τοὺς φίλους ἐξαπατωμένους |
αν βλέπει τους φίλους του να εξαπατώνται |
μὴ ἐπιτρέπῃ. |
να μην το επιτρέπει. |
καὶ ἐγὼ οὖν τοῦτο ποιήσω. |
κι εγώ αυτό θα κάνω. |
Καὶ γὰρ οἵδε οἱ ἐφεστηκότες οὔ φασιν ἡμῖν ἐπιτρέψειν, |
Άλλωστε αυτοί που στέκονται εκεί πέρα δηλώνουν ότι δεν θα μας επιτρέψουν |
εἰ ἀνήσομεν ἄνδρα |
αν' αφήσουμε ελεύθερο έναν άνθρωπο |
τὸν φανερῶς τὴν ὀλιγαρχίαν λυμαινόμενον. |
που βλάπτει ολοφάνερα την ολιγαρχία. |
Ἔστι δὲ ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις |
Είναι στην καινούργια νομοθεσία |
τῶν μὲν ἐν τοῖς τρισχιλίοις ὄντων |
αυτοί που βρίσκονται στους τρείς χιλιάδες |
μηδένα ἀποθνῄσκειν ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου, |
κανένας να μην θανατώνεται χωρίς τη δική σας ψήφο, |
τῶν δ’ ἔξω τοῦ καταλόγου |
ενώ όσοι είναι έξω από τον κατάλογο |
κυρίους εἶναι τοὺς τριάκοντα θανατοῦν. |
είναι αρμόδιοι οι Τριάκοντα να τον σκοτώσουν. |
Ἐγὼ οὖν, ἔφη, Θηραμένην τουτονὶ |
Εγώ, λοιπόν», είπε, «αυτόν εδώ τον Θηραμένη |
ἐξαλείφω ἐκ τοῦ καταλόγου, |
τον διαγράφω από τον κατάλογο, |
συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν. |
με τη σύμφωνη γνώμη όλων μας. |
Καὶ τοῦτον, ἔφη, ἡμεῖς θανατοῦμεν. |
Και αυτόν, είπε, εμείς τον καταδικάζουμε σε θάνατο». |
§50: Κριτίας → Ο Κριτίας ήταν ένας από τους Τριάκοντα τυράννους. Επί δημοκρατίας είχε εξοριστεί από τους δημοκρατικούς και γι᾽ αυτό τώρα είναι ιδιαίτερα σκληρός και απόλυτος στην επιβολή της εξουσίας του ολιγαρχικού καθεστώτος. Είναι ο πιο αδίστακτος από τους Τριάκοντα και δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο ώστε να ισχυροποιήσει την εξουσία του. Ο Θηραμένης, ως πιο μετριοπαθής, αποτελούσε εμπόδιο για τις αυθαιρεσίες του και γι᾽ αυτό φρόντισε να τον καταδικάσει σε θάνατο. Το μίσος του Κριτία για τον πρώην πολιτικό του φίλο είναι τόσο μεγάλο που νιώθει ότι δεν θα άντεχε να ζήσει μια αθωωτική απόφαση του δικαστηρίου υπέρ του Θηραμένη.
§50: φανερῶς τῇ βουλῇ ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις → Ο Κριτίας για να επηρεάσει την απόφαση των δικαστών, που ήταν πια φανερή και όχι μυστική, τοποθέτησε νεαρούς οπλισμένους με μαχαίρια μπροστά στους βουλευτές, στα ξύλινα κιγκλιδώματα που χώριζαν τις θέσεις των βουλευτών από τον χώρο του ακροατηρίου.
§51: Ἐγώ → Η χρήση του ευθέος λόγου δίνει στο κείμενο θεατρικότητα και ζωντάνια. Κερδίζει επίσης σε πιστότητα καθώς δίνεται η εντύπωση ότι ο Ξενοφώντας μεταφέρει τα ακριβή λόγια του Κριτία.
§51: προστάτου → Ο Κριτίας εμφανίζεται ως προστάτης των δικαστών που θεωρεί ότι έχουν παρασυρθεί από την απολογία του Θηραμένη. Η συμπεριφορά του είναι προκλητική και υποκριτική.
§51: καινοῖς νόμοις → Αναφέρεται στους νόμους που έχει ψηφίσει το καθεστώς τον τριάκοντα. Η κρίση αξιών στην οποία έχει περάσει η πόλη της Αθήνας οδηγεί στην πλήρη εργαλειοποίηση των νόμων καθώς βλέπουμε ότι ακόμη και οι ίδιοι οι τριάκοντα δεν σέβονται τους νόμους που έχουν θεσπίσει, αλλά τους προσαρμόζουν ανάλογα με τις συνθήκες ώστε να κάνουν αυτό που θέλουν.
§51: τρισχιλίοις → Οι τριάκοντα είχαν συντάξει έναν κατάλογο με τρείς χιλιάδες ονόματα πολιτών, οπαδών των ολιγαρχικών. Αν κάποιος εντός του καταλόγου είχε κατηγορηθεί για κάτι σοβαρό, έπρεπε να αποφασίσει η βουλή των πεντακοσίων την καταδίκη του. Για τους εκτός του καταλόγου μπορούσαν να αποφασίσουν μόνοι τους οι τριάκοντα.
§51: συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν → Ο Κριτίας αποφασίζει μόνος του τη διαγραφή του Θηραμένη από τον κατάλογο των τριών χιλιάδων. Η επίκληση στη σύμφωνη γνώμη των Βουλευτών φαίνεται εδώ σχεδόν ειρωνική, αφού όλου γνωρίζουν ότι κανείς δεν θα τολμήσει να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του για να υπερασπιστεί τον Θηραμένη. Ο Κριτίας, με τις εκφοβιστικές μεθόδους που ακολουθεί, έχει συγκεντρώσει στα χέρια του όλη την εξουσία και λειτουργεί χωρίς να σέβεται, όχι μόνο τους αντιπάλους του, αλλά ούτε τους ίδιους τους ομοϊδεάτες του.
§50: φανερῶς τῇ βουλῇ ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις → Ο Κριτίας για να επηρεάσει την απόφαση των δικαστών, που ήταν πια φανερή και όχι μυστική, τοποθέτησε νεαρούς οπλισμένους με μαχαίρια μπροστά στους βουλευτές, στα ξύλινα κιγκλιδώματα που χώριζαν τις θέσεις των βουλευτών από τον χώρο του ακροατηρίου.
§51: Ἐγώ → Η χρήση του ευθέος λόγου δίνει στο κείμενο θεατρικότητα και ζωντάνια. Κερδίζει επίσης σε πιστότητα καθώς δίνεται η εντύπωση ότι ο Ξενοφώντας μεταφέρει τα ακριβή λόγια του Κριτία.
§51: προστάτου → Ο Κριτίας εμφανίζεται ως προστάτης των δικαστών που θεωρεί ότι έχουν παρασυρθεί από την απολογία του Θηραμένη. Η συμπεριφορά του είναι προκλητική και υποκριτική.
§51: καινοῖς νόμοις → Αναφέρεται στους νόμους που έχει ψηφίσει το καθεστώς τον τριάκοντα. Η κρίση αξιών στην οποία έχει περάσει η πόλη της Αθήνας οδηγεί στην πλήρη εργαλειοποίηση των νόμων καθώς βλέπουμε ότι ακόμη και οι ίδιοι οι τριάκοντα δεν σέβονται τους νόμους που έχουν θεσπίσει, αλλά τους προσαρμόζουν ανάλογα με τις συνθήκες ώστε να κάνουν αυτό που θέλουν.
§51: τρισχιλίοις → Οι τριάκοντα είχαν συντάξει έναν κατάλογο με τρείς χιλιάδες ονόματα πολιτών, οπαδών των ολιγαρχικών. Αν κάποιος εντός του καταλόγου είχε κατηγορηθεί για κάτι σοβαρό, έπρεπε να αποφασίσει η βουλή των πεντακοσίων την καταδίκη του. Για τους εκτός του καταλόγου μπορούσαν να αποφασίσουν μόνοι τους οι τριάκοντα.
§51: συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν → Ο Κριτίας αποφασίζει μόνος του τη διαγραφή του Θηραμένη από τον κατάλογο των τριών χιλιάδων. Η επίκληση στη σύμφωνη γνώμη των Βουλευτών φαίνεται εδώ σχεδόν ειρωνική, αφού όλου γνωρίζουν ότι κανείς δεν θα τολμήσει να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του για να υπερασπιστεί τον Θηραμένη. Ο Κριτίας, με τις εκφοβιστικές μεθόδους που ακολουθεί, έχει συγκεντρώσει στα χέρια του όλη την εξουσία και λειτουργεί χωρίς να σέβεται, όχι μόνο τους αντιπάλους του, αλλά ούτε τους ίδιους τους ομοϊδεάτες του.
Η αντίδραση του Θηραμένη
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
[2.3.52] ἀκούσας ταῦτα ὁ Θηραμένης |
Μόλις τ' άκουσε αυτά ο Θηραμένης, |
ἀνεπήδησεν ἐπὶ τὴν ἑστίαν καὶ εἶπεν· |
πήδηξε πάνω στον βωμό και είπε: |
Ἐγὼ δ’, ἔφη, ὦ ἄνδρες, |
«Εγώ, είπε, άνδρες, |
ἱκετεύω τὰ πάντων ἐννομώτατα, |
ικετεύω τα πιο έντιμα (αισθήματά σας) |
μὴ ἐπὶ Κριτίᾳ εἶναι |
να μη είναι στον Κριτία (=στο χέρι του Κριτία) |
ἐξαλείφειν μήτε ἐμὲ |
να διαγράφει ούτε εμένα, |
μήτε ὑμῶν ὃν ἂν βούληται, |
ούτε όποιον από σας θέλει, |
ἀλλ’ ὅνπερ νόμον οὗτοι ἔγραψαν περὶ |
αλλά όποιον νόμο αυτοί έγραψαν |
τῶν ἐν τῷ καταλόγῳ, |
για όσους είναι στον κατάλογο |
κατὰ τοῦτον καὶ ὑμῖν καὶ ἐμοὶ τὴν κρίσιν εἶναι. |
σύμφωνα με αυτό και εσείς και εγώ να δικαζόμαστε. |
[2.3.53] καὶ τοῦτο μέν, ἔφη, μὰ τοὺς θεοὺς οὐκ ἀγνοῶ, |
Και αυτό, είπε, μα τους θεούς δεν αγνοώ, |
ὅτι οὐδέν μοι ἀρκέσει ὅδε ὁ βωμός, |
ότι σε τίποτα δεν θα με βοηθήσει αυτός ο βωμός, |
ἀλλὰ βούλομαι καὶ τοῦτο ἐπιδεῖξαι, |
όμως θέλω και αυτό να αποδείξω, |
ὅτι οὗτοι οὐ μόνον εἰσὶ περὶ ἀνθρώπους ἀδικώτατοι, |
ότι αυτοί δεν είναι μονάχα άδικοι με τους ανθρώπους, |
ἀλλὰ καὶ περὶ θεοὺς ἀσεβέστατοι. |
αλλά και ασεβέστατοι προς τους θεούς. |
ὑμῶν μέντοι, ἔφη, ὦ ἄνδρες καλοὶ κἀγαθοί, θαυμάζω, |
Απορώ όμως, είπε, που εσείς, άνδρες καλοί και αγαθοί, |
εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς, |
αν δεν βοηθήσετε τους ίδιους τους εαυτούς σας, |
καὶ ταῦτα γιγνώσκοντες ὅτι οὐδὲν τὸ ἐμὸν ὄνομα |
αν και γνωρίζετε ότι το δικό μου όνομα δεν είναι |
εὐεξαλειπτότερον ἢ τὸ ὑμῶν ἑκάστου. |
πιο εύκολο να διαγραφεί από (το όνομα) καθενός από εσάς». |
[2.3.54] ἐκ δὲ τούτου ἐκέλευσε μὲν ὁ τῶν τριάκοντα κῆρυξ |
Τότε ο κήρυκας των Τριάντα πρόσταξε |
τοὺς ἕνδεκα ἐπὶ τὸν Θηραμένην· |
τους Έντεκα να πιάσουν τον Θηραμένη. |
ἐκεῖνοι δὲ εἰσελθόντες σὺν τοῖς ὑπηρέταις, |
Εκείνοι αφού μπήκαν με τους βοηθούς τους |
ἡγουμένου αὐτῶν Σατύρου τοῦ θρασυτάτου τε καὶ ἀναιδεστάτου, |
επικεφαλής αυτών ήταν ο Σάτυρος, ο πιο θρασύς κι αδιάντροπος. |
εἶπε μὲν ὁ Κριτίας· Παραδίδομεν ὑμῖν, ἔφη, |
Ο Κριτίας είπε: «Σας παραδίνουμε, είπε, |
Θηραμένην τουτονὶ κατακεκριμένον κατὰ τὸν νόμον |
τούτον δω τον Θηραμένη, που καταδικάστηκε σύμφωνα με τον νόμο. |
[2.3.55] ὑμεῖς δὲ λαβόντες καὶ ἀπαγαγόντες |
Εσείς αφού τον πάρετε και τον μεταφέρετε, |
οἱ ἕνδεκα οὗ δεῖ τὰ ἐκ τούτων πράττετε. |
οι έντεκα, εκεί που πρέπει να κάνετε τα υπόλοιπα». |
§52: ἑστίαν → Λατρευτικός χώρος που υπήρχε σε κάθε ιδιωτικό ή δημόσιο χώρο. Θεωρούνταν άσυλο και γι᾽ αυτό μπορούσε να καταφύγει κανείς σε αυτή ως ικέτης, αφού η παραβίαση του ασύλου ήταν πολύ μεγάλη ασέβεια που μόλυνε ολόκληρη την πόλη.
§52: ἱκετεύω τὰ πάντων ἐννομώτατα → Επιχείρημα 1: Επίκληση στη λογική. Το πρώτο επιχείρημα του Θηραμένη είναι ένα λογικό επιχείρημα. Κάνει επίκληση στην νομιμότητα, αλλά και στην υποχρέωση των βουλευτών να σέβονται τους νόμους και να τους τηρούν. Η καταπάτηση των νόμων εδώ είναι εξόφθαλμη.
§53: ἀλλὰ καὶ περὶ θεοὺς ἀσεβέστατοι → Επιχείρημα 2: Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Ο Θηραμένης θέλει να τονίσει στους βουλευτές ότι μην ατιδρώντας συντάσσονται με αυτούς που είναι αδίστακτοι απέναντι στους ανθρώπους αλλά και ασεβείς απέναντι στους θεούς. Το θέμα παύει να είναι απλώς ζήτημα δίκαιου ή άδικου, αλλά γίνεται ζήτημα ηθικού ή ανήθικου.
§53: εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς→ Επιχείρημα 3: Επίκληση στο συναίσθημα. Ο Θηραμένης θυμίζει στους βουλευτές ότι όσο εύκολα διαγράφηκε το δικό του όνομα από τον κατάλογο, εξίσου εύκολα μπορεί να διαγραφεί και το δικό τους, αν στον μέλλον ο Κριτίας αποφασίσει ότι του στέκονται εμπόδιο.
§54: ἕνδεκα → Πειθαρχικό σώμα αξιωματούχων που εκλέγονταν ένας από κάθε φυλή και επιπλέον ένας γραμματέας. Ήταν οι προϊστάμενοι του δεσμωτηρίου και αρμόδιοι για την εκτέλεση των θανατικών ποινών.
§52: ἱκετεύω τὰ πάντων ἐννομώτατα → Επιχείρημα 1: Επίκληση στη λογική. Το πρώτο επιχείρημα του Θηραμένη είναι ένα λογικό επιχείρημα. Κάνει επίκληση στην νομιμότητα, αλλά και στην υποχρέωση των βουλευτών να σέβονται τους νόμους και να τους τηρούν. Η καταπάτηση των νόμων εδώ είναι εξόφθαλμη.
§53: ἀλλὰ καὶ περὶ θεοὺς ἀσεβέστατοι → Επιχείρημα 2: Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Ο Θηραμένης θέλει να τονίσει στους βουλευτές ότι μην ατιδρώντας συντάσσονται με αυτούς που είναι αδίστακτοι απέναντι στους ανθρώπους αλλά και ασεβείς απέναντι στους θεούς. Το θέμα παύει να είναι απλώς ζήτημα δίκαιου ή άδικου, αλλά γίνεται ζήτημα ηθικού ή ανήθικου.
§53: εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς→ Επιχείρημα 3: Επίκληση στο συναίσθημα. Ο Θηραμένης θυμίζει στους βουλευτές ότι όσο εύκολα διαγράφηκε το δικό του όνομα από τον κατάλογο, εξίσου εύκολα μπορεί να διαγραφεί και το δικό τους, αν στον μέλλον ο Κριτίας αποφασίσει ότι του στέκονται εμπόδιο.
§54: ἕνδεκα → Πειθαρχικό σώμα αξιωματούχων που εκλέγονταν ένας από κάθε φυλή και επιπλέον ένας γραμματέας. Ήταν οι προϊστάμενοι του δεσμωτηρίου και αρμόδιοι για την εκτέλεση των θανατικών ποινών.
Ο θάνατος του Θηραμένη
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
ὡς δὲ ταῦτα εἶπεν, |
Μόλις είπε αυτά, |
εἷλκε μὲν ἀπὸ τοῦ βωμοῦ ὁ Σάτυρος, |
τον τράβαγε από τον βωμό ο Σάτυρος, |
εἷλκον δὲ οἱ ὑπηρέται. |
τον τραβούσαν και οι υπηρέτες. |
ὁ δὲ Θηραμένης ὥσπερ εἰκὸς |
Ο Θηραμένης, όπως ήταν φυσικό, |
καὶ θεοὺς ἐπεκαλεῖτο καὶ ἀνθρώπους |
και τους θεούς καλούσε μαρτύρους και τους ανθρώπους |
καθορᾶν τὰ γιγνόμενα. |
να δουν αυτά που γίνονταν. |
Ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν, |
Οι βουλευτές ωστόσο δεν κουνήθηκαν, |
ὁρῶσα καὶ τοὺς ἐπὶ τοῖς δρυφάκτοις ὁμοίους Σατύρῳ |
επειδή έβλεπαν και αυτούς που στέκονταν στο κιγκλίδωμα (να είναι) όμοιοι με τον Σάτυρο |
καὶ τὸ ἔμπροσθεν τοῦ βουλευτηρίου |
και το μπροστινό τμήμα του βουλευτηρίου |
πλῆρες τῶν φρουρῶν, |
γεμάτο από φρουρούς, |
καὶ οὐκ ἀγνοοῦντες ὅτι ἐγχειρίδια ἔχοντες παρῆσαν. |
και δεν αγνοούσαν ότι στέκονταν έχοντας εγχειρίδια. |
[2.3.56] Οἱ δ’ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς |
Αυτοί τράβηξαν τον άνδρα (τον Θηραμένη) μέσα από την αγορά |
μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα οἷα ἔπασχε. |
ο οποίος με μεγάλη γωνή διαμαρτυρόταν για αυτά τα οποία πάθαινε. |
Λέγεται δ’ ἓν ῥῆμα καὶ τοῦτο αὐτοῦ. |
Λέγεται και μια φράση και τούτη του Θηραμένη: |
ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο, |
όταν του είπε ο Σάτυρος ότι θα μετανιώσει |
εἰ μὴ σιωπήσειεν, ἐπήρετο· |
αν δεν σιωπήσει, ρώτησε: |
Ἂν δὲ σιωπῶ, οὐκ ἄρ’, ἔφη,οἰμώξομαι; |
«Αν σωπάσω άραγε, είπε, δεν θα μετανιώσω;» |
καὶ ἐπεί γε ἀποθνῄσκειν ἀναγκαζόμενος |
Και αφού τον ανάγκασαν να πεθάνει |
τὸ κώνειον ἔπιε, |
ήπιε το κώνειο, |
τὸ λειπόμενον ἔφασαν ἀποκοτταβίσαντα εἰπεῖν αὐτόν· |
το υπόλειπόμενο είπαν ότι το έχυσε, λέγοντας: |
Κριτίᾳ τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ. |
«Στην υγειά του καλού Κριτία!» |
καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ, |
Και αυτό μεν δεν αγνοώ, |
ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα, |
Ότι αυτά τα λόγια δεν είναι αξιόλογα, |
ἐκεῖνο δὲ κρίνω τοῦ ἀνδρὸς ἀγαστόν, |
εκείνο όμως κρίνω του άνρδα αξιοθαύμαστο |
τὸ τοῦ θανάτου παρεστηκότος |
ότι ενώ βρισκόταν μπροστά του ο θάνατος |
μήτε τὸ φρόνιμον μήτε τὸ παιγνιῶδες ἀπολιπεῖν ἐκ τῆς ψυχῆς |
ούτε η αυτοκυριαρχία ούτε το χιούμορ του χάθηκαν από την ψυχή του. |
§56: κώνειον → Το κώνειο ήταν μια παχύρρευστη δηλητηριώδης ουσία που φτιαχνόταν από το ομώνυμο φυτό. Η ουσία αυτή ήταν πολύ τοξική και επέφερε σταδιακή παράλυση και τέλος, ανώδυνο σχετικά θάνατο από ασφυξία.
§56: ἀποκοτταβίσαντα → Ο κότταβος ήταν νεανικό παιχνίδι. Οι νέοι για να μάθουν αν τους αγαπά η κοπέλα που ήθελαν, σημάδευαν μια λεκάνη και πετούσαν μέσα σταγόνα, σταγόνα το κρασί που είχε απομείνει στο ποτήρι τους προσπαθώντας να μη χυθεί έξω. Η ευστοχία τους ήταν καλό σημάδι για την ανταπόδοση του έρωτα από την κοπέλα.
§56: ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα → Ο Ξενοφώντας γνωρίζει καλά ότι χρέος του ιστορικού είναι να παραθέτει τα γεγονότα χωρίς μεροληπτεί υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα δεν δείχνει άμεσα τη συμπάθειά του προς τον Θηραμένη. Ο έντιμος όμως ιστορικός είναι έτοιμος να παραδεχθεί ότι ακόμη και αυτή η εκτενής αναφορά στις λεπτομέρειες του θανάτου του Θηραμένη αποτελούν ένα έμμεσο σχόλιο για τον ακέραιο χαρακτήρα του. Με την τελευταία αυτή πρόταση ο Ξενοφώντας, δικαιολογεί την επιλογή του αυτή.
Ο Θηραμένης:
§56: ἀποκοτταβίσαντα → Ο κότταβος ήταν νεανικό παιχνίδι. Οι νέοι για να μάθουν αν τους αγαπά η κοπέλα που ήθελαν, σημάδευαν μια λεκάνη και πετούσαν μέσα σταγόνα, σταγόνα το κρασί που είχε απομείνει στο ποτήρι τους προσπαθώντας να μη χυθεί έξω. Η ευστοχία τους ήταν καλό σημάδι για την ανταπόδοση του έρωτα από την κοπέλα.
§56: ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα → Ο Ξενοφώντας γνωρίζει καλά ότι χρέος του ιστορικού είναι να παραθέτει τα γεγονότα χωρίς μεροληπτεί υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα δεν δείχνει άμεσα τη συμπάθειά του προς τον Θηραμένη. Ο έντιμος όμως ιστορικός είναι έτοιμος να παραδεχθεί ότι ακόμη και αυτή η εκτενής αναφορά στις λεπτομέρειες του θανάτου του Θηραμένη αποτελούν ένα έμμεσο σχόλιο για τον ακέραιο χαρακτήρα του. Με την τελευταία αυτή πρόταση ο Ξενοφώντας, δικαιολογεί την επιλογή του αυτή.
Ο Θηραμένης:
- Διαμαρτύρεται έντονα για την αδικία που συμβαίνει εις βάρος του. Δεν ακολουθεί παθητικά τη μοίρα του αλλά προσπαθεί μέχρι την τελευταία στιγμή να ανατρέψει την κατάσταση.
- Είναι ετοιμόλογος και απαντά με καυστική ειρωνεία στον Σάτυρο.
- Δείχνει μεγάλη ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία καθώς διατηρεί το χιούμορ του μέχρι το τέλος.
