Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 74.

Ομόρριζα

• Διαλιπούσης [< διά + λείπω] → λείψανο, λοιπόν, διάλειμμα, έλλειμμα, έλλειψη, κατάλοιπο, ελλιπής, λειψυδρία, λιποθυμία, λιποτάκτης, λιπόσαρκος, παραλείπω, έκλειψη, υπόλοιπο.
• γίγνεται [< γίγνομαι] → γένος, γενιά, γένεση, γεγονός, γόνος, γονιός, γενετική, γενέθλια, γενικεύω, αγενής, οικογένεια, άγονος, οξυγόνο, (εξω-, ιθα-, ενδο-, ετερο-, ομο-)γενής, γενικά.
• νικᾷ [< νικῶ] → νικητής, ολυμπιονίκης, νικηφόρος, φιλονικία.
• δῆμος [< δαίω] → δήμος, δημότης, δημεύω, απόδημος, επιδημία, δημαγωγία, δήμαρχος, δημοκρατία, δημιουργώ, δημιουργία, δημοσκόπηση.
• χωρίων [< χώρα]→ χώρος, χωρίζω, χωράφι, χωριάτης, χωρατό, (ανα-, εκ-, παρα-, κατά-, προ-, συν-)χωρώ, στεναχώρια, χωροφύλακας, ενδοχώρα.
• ἰσχύι [< ἰσχύς]→ ισχυρός, ισχυρίζομαι, ενίσχυση, κατισχύω, ισχυρογνώμων, ισχυροποιώ
• πλήθει [< πίμπλημι] → πληρώνω, πλήρωμα, πλήθος, πληθώρα, πολύς, πολλαπλός, πολλαπλάσιος, πλέον, πλειονότητα, πλημμύρα, πιο, αναπληρώνω, εκπλήρωση, πλειστηριασμός, απληστία, πληρεξούσιος, πλησμονή, έμπλεος. 
• προύχων [< προ + ἔχων] → (εξ-, επ-, κατ-, αν-, μετ-, συν-, περι-, προσ-)οχή, πάροχος, αντέχω, εξέχω, σχέση, σχεδόν, σχήμα, εξάρτηση, εξής, διένεξη, μέθεξη, ευεξία, ενοχή, μετοχή.
• τολμηρῶς [< τάλας] → τολμηρός, ταλανίζω, ταλαιπωρία, ατάλαντος, ανατολή, άτολμος, προσανατολισμός, εντολή, ένταλμα.
• ξυνεπελάβοντο [< συν + ἐπί + λαμβάνω] → προσλαμβάνω, πρόσληψη, απολαμβάνω, απολαβή, λαβή, πρόληψη, προληπτικός, δίλημμα, προλαβαίνω. 
• βάλλουσαι [< βάλλω] → (ανα-, κατα-, δια-, παρα-, περι-, προς-, επι-, μετα-, εκ-, συν-)βάλλω, συμβολή, εμβόλιο, σύμβολο, άβολος, βολίδα, βέλος, βούληση.
• οἰκιῶν [< οἶκος] → άποικος, ενοίκιο, συνοικία, οικοδομή, οικόπεδο, διοικητής, κατοικώ, νοικοκύρης, οικονομία, οικείος.
• φύσιν [< φύομαι] → φυτό, φυτεύω, φυματίωση, φύτρα, φύση, φυλή, φύλο, φυλετικός, έμφυτος, εμφύλιος, ιδιοφυία, φυτολογία, φυσική, φυσιολογικός.
• ὑπομένουσαι [< ὑπό + μένω] → μόνιμος, μονή, (ανα-, δια-, παρα-, επι-, προς-, εν-)μονή
• γενομένης [< γίγνομαι] → βλ. γίγνομαι
• τροπῆς [< τρέπω] → (μετα-, απο-, εκ- προ-, επι-, ανα-)τρέπω, τρόπος, επιτροπή, ευτράπελος, τρόπαιο, δύστροπος, υποτροπή, ντροπή, ηλιοτρόπιο, αποτρόπαιος, τροπικός, ευτρεπίζω, εκτροπή, επίτροπος.
• δείλην [< δείδω] →  δέος, άδεια, άδειος, δεινός, δεινότητα, δειλός, δειλία, επιδείνωση, αδειούχος, θρασύδειλος, δεισιδαίμων.
• δείσαντες [< δείδω] → βλ. δείδω
• αὐτοβοεὶ [< αὐτός + βοή] → βοή, βουητό, βουίζω, διαβόητος, περιβόητος, οχλοβοή, βοήθεια, βοήθημα, βοηθητικός, βοηθώ.
• νεωρίου [< νεωρός < ναῦς + ὁρῶ] → ναυπηγείο, αργοναύτης, νηοπομπή, ναύτης, ναυαγός, ναύαρχος / όραση, ενόραση, ορατός, διορατικός, όψη, κάτοψη, πρόσοψη, ιδέα, είδος, είδωλο, ιδεολογία, εφορία, οπτικός, κάτοπτρο, εποπτεύω, οπή, οφθαλμός.
• κρατήσειεν [< κρατῶ < κράτος] → ακρατής, εγκράτεια, αυτοκρατορία, τιμοκρατία, αριστοκρατία, κράτος, κρατητήριο, κράτηση, κρατίδιο, Σωκράτης.
• ἐπελθὼν [< ἐπί + ἔρχομαι] → (αν-, επ-, δι-, κατ-, προσ-, παρ-, συν-, μετ-)έρχομαι, (παρ-, δι-, συν-, προ-, προσ-)έλευση, προσηλυτίζω, παρελθόν
• διαφθείρειεν [< διά + φθείρω] → φθορά, φθόριο, ψείρα, άφθαρτος, διαφθείρω.
• ἐμπιπρᾶσι [< πίμπρημι] → εμπρησμός, εμπρηστής, πρήζω, πρήξιμο.
• ἀγορᾶς [< ἀγείρω] → αγορά, αγορεύω, αγύρτης, αγοράζω, κατηγορία, συνήγορος, απαρηγόρητος, πανηγυρίζω, πανηγύρι, εξαγοράζω, αναγόρευση, δικηγόρος, συνήγορος, υπαγορεύω, κατηγορούμενο, κατηγορηματικά, αλληγορία.
• ᾖ [< εἰμί] → (παρ-, περι-, απ-, εξ-, αν-, συν-)ουσία, ουσιαστικό, όντως, οντότητα, ον.
• ἔφοδος [< ἐπί + ὁδός] → οδικός, οδεύω, πάροδος, άνοδος, κάθοδος, οδηγία, οδοιπόρος, σοδειά, εφόδιο, έξοδος, παροδικός, μεθοδικός, οδηγώ, οδηγός, καθοδηγητής, οδόστρωμα. 
• φειδόμενοι [< φείδομαι] → φειδωλός, αφειδής, φειδώς.
• χρήματα [< χρέος < χρή] → χρέος, χρήσιμος, χρήση, άχρηστος, αποχωρώ, συγχώρεση, χρησμός, χρήμα
• κατεκαύθη [< κατά + καίω] → έγκαυμα, καυτηριάζω, καυστικός, καυσαέριο, πυρκαγιά, καύσωνας, καυστήρας. 
• πόλις → πολίτης, πολιτικός, πολιτεία, πολίτευμα, πολιτισμός, απολίτιστος, συμπολίτευση, πολεοδομία, πολιούχος.
• διαφθαρῆναι [< διά + φθείρω] → βλ. φθείρω
• ἐπεγένετο [< ἐπί + γίγνομαι] → βλ. γίγνομαι
• ἐπίφορος [< ἐπί + φέρω] → (δια-, ανα-, περι-, προσ-, κατα-, επι-, συμ-, παρα-, εκ-)φορά, εφορία, φορτίο, φορτικός, κερδοφόρος, νικηφόρος, παράφορος, επαναφέρω, υποφέρω, διένεξη, διηνεκής, οισοφάγος.
• παυσάμενοι [< παύω] → παύση, ανάπαυση, ανάπαυλα, ακατάπαυστος, αναπαυτικός, αναπαύομαι, κατάπαυση, παυσίπονο.
• μάχης [< μάχη < μάχομαι] → μαχητικός, μάχιμος, μαχητής.
• ἡσυχάσαντες [< ἡσυχάζω < ἥσυχος] → ησυχία, ανήσυχος, εφησυχάζω, καθησυχάζω, φιλήσυχος. 
• νύκτα [< νύξ] → νύχτα, διανυκτέρευση, νυχτερίδα, ξενυχτώ, νυχτόβιος.
• φυλακῇ [< φυλακή "φρουρά" < φυλάσσω] → φυλακή, φύλαξη, φυλάκιο, φυλαχτό προφυλακτήρας, επιφυλακτικός, χαρτοφύλακας, τερματοφύλακας. 
• ἦσαν [< εἰμί] → βλ. εἰμί
• κεκρατηκότος [< κρατῶ < κράτος] → βλ. κράτος
• ὑπεξανήγετο [< ἐπί + ἐκ + ἀνά + ἄγω] → (κατα-, περί-, ανα-, απα-, δια-, προσ-, εισ-, παρα-)αγωγή, ανάγωγος, αγώγιμος, αγωνιστής, αγρότης, αγρός, ψυχαγωγία, αγέλη, άξονας.
• λαθόντες [< λανθάνω] → λάθος, λαθραίος, λήθη, λησμονώ, αληθής, αλάθητος, λήθαργος. 
• διεκομίσθησαν [< διά + κομίζω] → κόμιστρο, κάνω, κάμωμα, μετακόμηση, ακαμάτης, γεροκομείο, βρεφοκομείο, δασοκόμος, συγκομιδή. ​

Ασκήσεις της τράπεζας θεμάτων

§ 16-19​

1. Διαλιπούσης, γίγνεται, θόρυβον, χρήματα, διαφθαρῆναι: Να γράψετε από μία ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη, της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.
2. Να σχηματίσετε από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους ένα ομόρριζο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, χρησιμοποιώντας την κατάληξη που σας δίνεται:
   1. βάλλουσαι (-μα) →
   2. διαφθείρειν (-ά) →
   3. παυσάμενοι (-ις) →
   4. νικᾷ (-τής) →
   5. ὑπομένουσαι (-ή) →
3. Να σχηματίσετε από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους ένα ομόρριζο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ελληνικής, χρησιμοποιώντας την κατάληξη που σας δίνεται:
   1. διαλιπούσης (-μα) →
   2. βάλλουσαι (-ή) →
   3. κρατήσειεν (-ος) →
   4. διαφθείρειεν (-ά)  →
   5. ἡσυχάσαντες (-ία) →
4. Φύσις, θόρυβος, τροπή, ἀγορά, μάχη: Να γράψετε για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου ένα ομόρριζο ρήμα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.
5. Φυτικός, ανατρεπτικός, αλλοτρίωση, ακίνδυνος, λαθραίος: Να συνδέσετε τις παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια.
6. Διαλείπω, ξυνεπιλαμβάνομαι, ἐμπίπρημι, κατακαίομαι, ἐπίφορος: Να αναλύσετε τις παραπάνω σύνθετες λέξεις του κειμένου στα συνθετικά τους.
7. Να συνδέσετε κάθε λέξη της Α΄ στήλης με τη σημασία της στη Β΄ στήλη (δύο στοιχεία της Β΄ στήλης περισσεύουν):
   1. Στήλη Α᾽: ὑπεξανάγομαι - συνεπιλαμβάνομαι - ἐμπίπρημι - νεώριον - λανθάνω
   2. Στήλη Β᾽: ναύσταθμος - οδηγώ - νεαρός - βοηθώ υποστηρίζω - ανοίγομαι με προφυλάξεις στο ανοικτό πέλαγος - πυρπολώ - διαφεύγω την προσοχή
8. Να συνδέσετε κάθε λέξη της Α΄ στήλης με την συνώνυμή της στη Β΄ στήλη (δύο λέξεις της Β΄ στήλης περισσεύουν):
   1. Στήλη Α᾽: αὖθις - ἰσχύς - δέδοικα - ἀλλότριος - κρατῶ
   2. Στήλη Β᾽: φοβοῦμαι - ξένος - νικῶ - ἀμέσως - ῥώμη - δίδωμι - πάλιν
9. Να σχηματίσετε για καθεμία από τις λέξεις της στήλης ένα παράγωγο επίθετο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με την κατάληξη που δίνεται.
   1. ἀγορά (-αῖος) → 
   2. δῆμος (-ιος) →
   3. ἰσχύς (-ρός) →
   4. ἡμέρα (-ιος) →
   5. θόρυβος (-ώδης) →
      
10. Ελλιπής, ακαταμάχητος, πληθωρισμός, έγκαυμα, εφόδια: Να συνδέσετε τις παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας με τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες έχουν ετυμολογική συγγένεια.
11. ὑπομένω, αὐτοβοεί, ἔφοδος, ἔμπορος, ἐπιγίγνομαι: Να αναλύσετε τις παραπάνω σύνθετες λέξεις του κειμένου στα συνθετικά τους.
12. Ξυνοικίας, ἐκινδύνευσε, φειδόμενοι, παυσάμενοι, φυλακῇ: Να γράψετε για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου από μία ομόρριζη λέξη της αρχαίας ή νέας ελληνικής γλώσσας.
13. Χρήματα, μάχη, θόρυβος, κύκλος, τροπή: Με καθεμία από τις παραπάνω λέξεις (οι οποίες είναι οµόρριζες λέξεων του κειμένου) να σχηματίσετε μία πρόταση στη νέα ελληνική γλώσσα.
14. Να αντιστοιχίσετε τα οµόρριζα προς τους ρηµατικούς τύπους νικᾷ, διαφθαρῆναι, ἐµπιπρᾶσι, κατεκαύθη, βάλλουσαι ουσιαστικά: νικητής, διαφθορά, ἔμπρησις, καῦμα, βέλος (Α΄ στήλη) µε την κατηγορία στην οποία ανήκουν (Β΄ στήλη). Μία κατηγορία περισσεύει.
    1. Στήλη Α᾽: νικητής - διαφθορά - ἔμπρησις - βέλος - καῦμα
    2. Στήλη Β᾽: ενέργεια ή κατάσταση - όργανο ή µέσο ενέργειας - τόπος - αποτέλεσμα ενέργειας - πρόσωπο που ενεργεί
15. Να συνδέσετε κάθε λέξη της Α΄ στήλης με την αντώνυμή της στη Β΄ στήλη (δύολέξεις της Β΄ στήλης περισσεύουν):
    1. Στήλη Α᾽: νικῶ - τολμηρῶς - ὀλίγοι - ἀλλοτρίας - παύομαι
    2. Στήλη Β᾽: πολλοί - ἰδίας - ἐλάττονες - εὐθαρσῶς - ἡττῶμαι - ἄρχομαι - ἀτόλμως
16. Βάλλουσαι: Να γράψετε πέντε λέξεις, απλές ή σύνθετες, της νέας ελληνικής γλώσσας με το θέμα της λέξης που σας δίνεται.
17. Να γράψετε από ένα ομόρριζο ουσιαστικό και επίθετο (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για καθεμιά από τις λέξεις της στήλης:
    1. ἐπίκουρος
    2. μάχη
    3. πόλις
    4. δῆμος
    5. πλῆθος
18. Χρήματα, ἐκινδύνευσε, ἐπίφορος, ἡσυχάσαντες, λαθόντες: Να γράψετε από µία ομόρριζη λέξη, απλή ή σύνθετη, της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.
19. Να σχηματίσετε για καθεμία από τις λέξεις της στήλης ένα παράγωγο επίθετο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με την κατάληξη που δίνεται.
    1. κράτος (-αιός) →
    2. φύσις (-ικός) →
    3. ἂνεμος (-όεις) →
    4. δείλη (-ινός) →
    5. μάχη (-ιμος) →
20. Να συνδέσετε κάθε λέξη της Α΄ στήλης με την αντώνυμή της στη Β΄ στήλη (δύολέξεις της Β΄ στήλης περισσεύουν):
    1. Στήλη Α᾽: νικῶ - τολμηρῶς - ὀλίγοι - ἀλλοτρίας - παύομαι
    2. Στήλη Β᾽: πολλοί - ἰδίας - ἐλάττονες - εὐθαρσῶς - ἡττῶμαι - ἄρχομαι - ἀτόλμως
21. Ξυνοικίας, ἐκινδύνευσε, φειδόμενοι, παυσάμενοι, φυλακῇ: Να γράψετε για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου από μία ομόρριζη λέξη της αρχαίας ή νέας ελληνικής γλώσσας.