Ενότητα 11 - Αρχαία Ελληνικά Β' Γυμνασίου

Πλάτων, Νόμοι 88 1b-e (διασκευὴ)

Αρχαίο Κείμενο
Μετάφραση
Ὃς ἂν τολμήσῃ πατέρα ἢ μητέρα
​Όποιος τυχόν τολμήσει τον πατέρα του ή τη μητέρα του
ἢ τούτων πατέρας ἢ μητέρας τύπτειν,
ή τους πατέρες τους ή τις μητέρες τους να χτυπήσει
πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω,
ο πρώτος άνθρωπος που τον συναντά ας βοηθήσει (το θύμα)
καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἢ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν,
​και ο μέτοικος ή ο ξένος, αν βοηθήσει, να καλείται σε τιμητική θέση στους αγώνες
μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω·
​αν όμως δε βοηθήσει να απελαύνεται από τη χώρα για όλη του τη ζωή·
ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω,
κι αυτός που δεν είναι μέτοικος, αν βοηθήσει, ας επαινείται,
μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον·
αν όμως δε βοηθήσει, να μέμφεται·
δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω,
και ο δούλος που θα βοηθήσει, ας κερδίζει την ελευθερία του,
μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω.
​αν όμως δε βοηθήσει, να κτυπηθεί με εκατό χτυπήματα με το μαστίγιο.
Ἐὰν δὲ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων,
Αν κάποιος καταδικαστεί για βιαιοπραγία εναντίον των γονιών του,​
πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως
πρώτα απ’ όλα να απελαύνεται για πάντα από την πόλη
εἰς τὴν ἄλλην χώραν καὶ πάντων ἱερῶν εἱργέσθω,
σε άλλη χώρα και να αποκλείεται από κάθε ιερή τελετή,
κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω.
κι αν γυρίσει από την εξορία, να τιμωρείται με την ποινή του θανάτου.
Ἐὰν δὲ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συφμάγῃ
Κι αν κάποιος ελεύθερος φάει μαζί μ’ αυτόν
ἢ συμπίῃ ἢ τίνα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ
ή πιει μαζί του ή έχει κάποια άλλη σχέση
ἢ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών,
ή συναντώντας τον κάπου έρθει σε επαφή μαζί του με τη θέλησή του,
μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰς ἀγορὰν
​ούτε στο ιερό να έρθει ούτε στην αγορά
μήτ’ εἰς πόλιν ὅλως πρότερον ἢ καθήρηται.
ούτε γενικά στην πόλη παρά μόνο αφού εξαγνιστεί.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 85)

1. Πώς επαληθεύεται από όσα διαβάσατε η ιδιαίτερη σημασία που απέδιδε ο Πλάτων στον σεβασμό προς τους μεγαλυτέρους;
Ο Πλάτων απέδιδε μεγάλη σημασία στον σεβασμό απέναντι στους μεγαλυτέρους. Γι’ αυτό στο βιβλίο του «Νόμοι» κάνει ιδιαίτερη αναφορά στις ποινές αλλά και τις επιβραβεύσεις που θα πρέπει να ακολουθούν σε μια ευνομούμενη πόλη την ασεβή και την ευσεβή συμπεριφορά αντίστοιχα. Έτσι προβλέπει ως τιμωρίες για όσους δεν βοηθήσουν ηλικιωμένους που κακοποιούνται από τα παιδιά τους, αν είναι μέτοικοι ή ξένοι να απελαύνονται για πάντα από την χώρα ενώ στον μόνιμο κάτοικο να γίνεται μομφή και στον δούλο εκατό χτυπήματα με το μαστίγιο. Αν πάλι κάποιος καταδικαστεί για βιαιοπραγία ενάντια στους γονείς του θα πρέπει να εξοριστεί από την πόλη και να καταδικαστεί σε θάνατο αν γυρίσει. Ακόμη, αν συναντηθεί κάποιος μαζί του θα πρέπει να εξαγνιστεί πριν μπει στην αγορά, στο ιερό και γενικότερα στην πόλη. Αντίστοιχα ως επιβραβεύσεις της βοήθειας σε όσους ηλικιωμένους κακοποιούνται, ορίζει τιμητική θέση στους αγώνες, για τον μέτοικο και τον ξένο, έπαινο για τον κάτοικο και ελευθερία για τον δούλο.  
 
2. Από τις ποινές που προβλέπει ο νόμος που διαβάσατε ποια σας φαίνεται πιο αυστηρή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Η πιο βαριά τιμωρία από αυτές που προβλέπει στους νόμους του ο Πλάτωνας είναι η ισόβια εξορία, η οποία τιμωρείται και με θάνατο αν κάποιος τολμήσει να επιστρέψει στην πόλη. Το να εξοριστεί κανείς από την πατρίδα του, τον τόπο του, τους συγγενείς και τους φίλους του, για πάντα χωρίς να μπορεί να γυρίσει πίσω, είναι μια ποινή πολύ αυστηρή. Στην αρχαία Ελλάδα η εξορία, ως ποινή, είχε ιδιαίτερη βαρύτητα και σε κάποιες περιπτώσεις θεωρείται χειρότερη και από την ποινή του θανάτου, αφού συνήθως συνοδευόταν από ατίμωση του οίκου του εξοριζόμενου και κοινωνική απομόνωση. Έτσι η ποινή αυτή φαίνεται να είναι υπερβολικά αυστηρή για το αδίκημα που αφορά. Όμως σίγουρα θα λειτουργούσε αποτρεπτικά ώστε να μη διαπράττονται βιαιοπραγίες εις βάρος των ηλικιωμένων.
 
3. Από το κείμενο που μελετήσατε διαφαίνεται διαφοροποίηση στον τρόπο που ο Πλάτων αντιμετωπίζει διάφορες κοινωνικές ομάδες σε σχέση με την τήρηση της υποχρέωσης να σέβονται τους μεγαλύτερους και να τους βοηθούν, όταν κακοποιούνται. Να καταγράψετε τις ομάδες αυτές και την αντιμετώπισή τους και, αξιοποιώντας τις γενικότερες γνώσεις σας για την αρχαιότητα, να προσπαθήσετε να την αιτιολογήσετε.
Για το ίδιο αδίκημα, ο Πλάτωνας, προβλέπει διαφορετική τιμωρία για τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες που συμβίωναν στην Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. Έτσι προβλέπει ως τιμωρίες για όσους δεν βοηθήσουν ηλικιωμένους που κακοποιούνται από τα παιδιά τους, αν είναι μέτοικοι ή ξένοι να απελαύνονται για πάντα από την χώρα ενώ στον μόνιμο κάτοικο να γίνεται μομφή και στον δούλο εκατό χτυπήματα με το μαστίγιο. Αν πάλι κάποιος καταδικαστεί για βιαιοπραγία ενάντια στους γονείς του θα πρέπει να εξοριστεί από την πόλη και να καταδικαστεί σε θάνατο αν γυρίσει. Αντίστοιχα ως επιβραβεύσεις της βοήθειας σε όσους ηλικιωμένους κακοποιούνται. Ορίζει τιμητική θέση στους αγώνες, για τον μέτοικο και τον ξένο, έπαινο για τον κάτοικο και ελευθερία για τον δούλο. Μέσα από αυτή την κλιμάκωση των τιμωριών βλέπουμε ότι στην αρχαία Αθήνα ο ελεύθερος πολίτης είχε περισσότερες υποχρεώσεις απέναντι στο κράτος, αφού τιμωρείται και με την πιο αυστηρή ποινή, την εξορία. Οι μέτοικοι και οι ξένοι θεωρούνταν δεν θεωρούνταν πολίτες της πόλης-κράτους αφού δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Τέλος, οι δούλοι θεωρούνται η κατώτερη κοινωνική τάξη.

Πατήστε εδώ για να μεταφερθείτε στο λεξικό της Νέας Ελληνικής

Αρχαία/Νέα Ελληνική
Ενδεικτική πρόταση
ἡ φυγή
π.χ. ​Μετά το κάψιμο του δάσους ακολούθησε η φυγή των ζώων προς άλλες περιοχές. 
ὁ φυγάς
π.χ. ​Η αστυνομία βρήκε τον φυγά κρυμμένο στη σοφίτα του σπιτιού. 
φυγαδεύω [= βοηθώ κάποιον να φύγει]
π.χ. ​Η γειτόνισσά τον φυγάδεψε από την πίσω πόρτα για να μην τον πιάσουν.
​φυγοδικῶ [= δεν παρουσιάζομαι στο δικαστήριο για να δικαστώ γι΄ αυτό που κατηγορούμαι]
π.χ. ​Όταν κατάλαβε ότι θα καταδικαζόταν, αποφάσισε να φυγοδικήσει και να φύγει από τη χώρα.
φυγόμαχος [= που αποφεύγει τη μάχη]
π.χ. ​Όλοι ξέρουν ότι παρά το οξύθυμο ύφος του είναι φυγόμαχος και ειρηνικός. 
​φυγομαχῶ [=  αποφεύγω να δώσω μάχη και γενικότερα να αγωνιστώ]
π.χ. Ο υπουργός φυγομάχησε και δεν απάντησε στις προκλήσεις και στις επιθέσεις των βουλευτών της αντιπολίτευσης.
φυγόπονος [= αυτός που αποφεύγει τους πόνους]
π.χ. Αν και ήταν έξυπνος μαθητής, ήταν φυγόπονος και γι᾽ αυτό δεν πήγαινε στο μάθημα ποτέ διαβασμένος.
​ἡ φυγοπονία [= το να αποφεύγεις τον πόνο]
π.χ. ​Η φυγοπονία δεν βοηθάει τον άνθρωπο να δοκιμάσει τα όρια και τις δυνατότητές του.
ἀποφεύγω
π.χ. Αποφεύγει να τον συναντήσει γιατί του κρατάει ακόμη θυμό.
​ἡ ἀποφυγή
π.χ. ​Η αποφυγή του πολέμου είναι καθήκον κάθε σώφρονα πολιτικού.
διαφεύγω [= φεύγω από κάπου / μεταφορικά: ξεχνάω]
π.χ. ​Ο καταζητούμενος διέφυγε στο βουνό όπου κρύφτηκε σε σπηλιές για να μην τον βρουν. 
π.χ. Μου είχε διαφύγει αυτή η πληροφορία. 
ἡ διαφυγή
π.χ. Όταν ξέσπασε η φωτιά όλοι έτρεξαν να βγουν από την έξοδο διαφυγής. 
καταφεύγω
π.χ. Mετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή οι πρόσφυγες κατέφυγαν στην Ελλάδα. 
​ἡ καταφυγή [= η αναζήτηση προστασίας ή βοήθειας]
π.χ. Η πίστη στον Θεό είναι η στερνή καταφυγή του ανθρώπου.
​τὸ καταφύγιον (-ιο)
π.χ. ​Οι ορειβάτες διανυκτέρευσαν στο καταφύγιο στην κορυφή του βουνού.
​προσφεύγω [= ζητώ τη βοήθεια κάποιου]
π.χ. Θα προσφύγω σε ένα δικηγόρο για να με συμβουλέψει. 
ἡ προσφυγή [= αναζήτηση λύσης σε κάποιο οξύ πρόβλημα] 
π.χ. Ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι η προσφυγή στις εκλογές είναι η μόνη διέξοδος. 
ὁ πρόσφυξ (-υγας) 
π.χ. Οι πρόσφυγες που ήρθαν στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία έφεραν μαζί τους τον κοσμοπολιτισμό και το εμπορικό πνεύμα που κυριαρχούσε στην περιοχή τους.
​ἄφευκτος [= που δεν είναι δυνατό να τον αποφύγει κάποιος]
π.χ. Δεν κατάφερε να ξεφύγει από την άφευκτη μοίρα.
Νέα Ελληνική
Ενδεικτική πρόταση
φευγαλέος [= που διαρκεί πάρα πολύ λίγο και ύστερα χάνεται]
π.χ. Tου έριξε μια φευγαλέα ματιά
φευγάτος [= που έχει ήδη φύγει]
π.χ. Έτρεξα να τον προλάβω αλλά ήταν ήδη φευγάτος.
φυγόδικος [= αυτός που δεν εμφανίζεται στο δικαστήριο για να δικαστεί]
π.χ. Έφυγε από τη χώρα πριν δικαστεί και τώρα καταζητείται ως φυγόδικος. 
φυγόκεντρος [= που φεύγει, που τείνει να απομακρύνεται από το κέντρο / μεταφορικά: διασπά την ενότητα, τη συνοχή ενός συνόλου, μιας ομάδας]
π.χ. Mέσα στο κόμμα εμφανίστηκαν τελευταία ισχυρές φυγόκεντρες τάσεις. 
φυγομαχία [= το να αποφεύγει κανείς τη μάχη] 
π.χ. Πρέπει να αγωνιστείς για το δίκιο σου, με τη φυγομαχία δεν καταφέρνεις τίποτα. 
φυγόποινος [= αυτός που αποφεύγει την έκτιση της ποινής του, που έχει καταδικαστεί ερήμην σε φυλάκιση και δεν παρουσιάζεται για να εκτίσει την ποινή του]
π.χ. Έφυγε από τη χώρα πριν καταδικαστεί και τώρα θεωρείται ως φυγόδικος. 
​αναπόφευκτος [= αυτός που δεν μπορούμε να τον αποφύγουμε]
π.χ. Με την ταχύτητα που οδηγούσε η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη.
​φοροφυγάς [= αυτός που δεν πληρώνει τον φόρο]
π.χ. Μετά από έλεγχο που του έκανε η εφορία οδηγήθηκε στα δικαστήρια ως φοροφυγάς. 

Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 86)

1. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα τις λέξεις της α.ε. που σημαίνουν ό,τι περιγράφουν οι φράσεις:
  • αυτός που αποφεύγει τον πόλεμο → φυγοπόλεμος
  • αφιλόξενος → φυγόξενος
  • εξόριστος → φυγάς
  • αυτός που δεν προσέρχεται να δικαστεί → φυγόδικος
  • αυτός που αποφεύγει τον κόπο, τη δουλειά → φυγόπονος

2. Να επιλέξετε από τον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις της ν.ε. ομόρριζες του ρ. φεύγω και να συμπληρώσετε τις προτάσεις:
  • Η απορρόφηση των Μικρασιατών προσφύγων στην ελληνική κοινωνία μετά την καταστροφή του 1922 προκάλεσε αρκετά κοινωνικά προβλήματα, συνέβαλε όμως σημαντικά στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας.
  • Το ατύχημα ήταν αναπόφευκτο από τη στιγμή που τέθηκε εκτός λειτουργίας και ο εφεδρικός μηχανισμός συγκράτησης του φορτίου.
  • Στην καθημερινή συναναστροφή είναι πολύ συμπαθητικός άνθρωπος, αλλά στην εργασία του η φυγοπονία του τον κάνει στόχο αρνητικών σχολίων από τους συναδέλφους του.
  • Οι κάτοικοι της περιοχής, όπου πρόκειται να εγκατασταθεί το εργοστάσιο επεξεργασίας βιομηχανικών λυμάτων, απείλησαν με προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αν δεν ανακληθεί η απόφαση εγκατάστασης.

Δεύτερο συνθετικό λέξη άκλιτη 

✒︎ Όταν το δεύτερο συνθετικό είναι άκλιτη λέξη (κυρίως επιρρήματα, άκλιτα αριθμητικά, σύνδεσμοι), στη σύνθετη λέξη παραμένει αμετάβλητο.
Π.χ. ὑπερ-άνω, ἔκ-παλαι, συν-άμα

​Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. )

1. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της α.ε. με τα συνθετικά που δίνονται:
  • ἕν + δέκα → ἕνδεκα
  • δέκα + πέντε → δεκαπέντε
  • ἐν + ἀντί → ἔναντι
  • πρός + ἔτι → προσέτι

2. Να χωρίσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη:
  • δεκατρία → δέκα + τρία
  • ἔπειτα → ἐπί + εἶτα
  • σύνεγγυς → σύν + ἐγγύς
  • εὖγε → εὖ + γε

3. Nα βρείτε τη λέξη που κρύβεται στην έγχρωμη στήλη:
  • ἐν + πάθος → ὁ ἐμπαθής
  • μήτηρ + πόλις → ἡ μητρόπολις
  • ἀγρός + νέμω → ὁ ἀγρονόμος
  • κακός + μοῖρα → ὁ κακόμοιρος
  • ἔθνος + ἄρχω → ὁ ἐθνάρχης
  • ἄστυ + νέμω → ὁ ἀστυνόμος
  • ψυχή + ἄγω → ὁ ψυχαγωγός

​Προστακτική ενεστώτα και αορίστου ενεργητικής φωνής

α. Σχηματισμός και κλίση προστακτικής ενεστώτα και αορίστου ενεργητικής φωνής βαρύτονων ρημάτων

Να κλίνετε παρακάτω τις προστακτικές ενεστώτα και αορίστου των ρημάτων προστάττω, ἀνατρέπω, μεταπείθω.
Ενεστώτας:
  • - / πρόσταττε / προσταττέτω / - / προστάττετε / προσταττόντων ή προσταττέτωσαν
  • - / ἀνάτρεπε / ἀνατρεπέτω / - / ἀνατρέπετε / ἀνατρεπόντων ή ἀνατρεπέτωσαν
  • - / μετάπειθε / μεταπειθέτω / - / μεταπείθετε / μεταπειθόντων ή μεταπειθέτωσαν
Αόριστος:
  • - / πρόσταξον / προσταξάτω / - / προστάξατε / προσταξάντων ή προσταξάτωσαν
  • - / ἀνάτρεψον / ἀνατρεψάτω / - / ἀνατρέψατε / ἀνατρεψάντων ή ἀνατρεψάτωσαν
  • - / μετάπεισον / μεταπεισάτω / - / μεταπείσατε / μεταπεισάντων ή μεταπεισάτωσαν

Σημασίες και χρήσεις της προστακτικής

Σε κύριες προτάσεις, όπου και αποκλειστικά συναντάται, η προστακτική μπορεί να εκφράζει:
  • Προσταγή ή προτροπή, οπότε συχνά προτάσσονται τα: ἄγε (δή), ἴθι (δή), ἄγετε (δή), ἴτε (δή). π.χ. Γνῶθι σαυτόν (Χίλων). Ἴθι δὴ (= εμπρός λοιπόν) νῦν εἰπὲ τούτοις, τίς αὐτοὺς βελτίους ποιήσει.
  • Απαγόρευση ή αποτροπή με άρνηση μή. π.χ. Πρὸς θεῶν, μὴ λύετε τὰς σπονδάς (= Στο όνομα των θεών, μην παραβαίνετε τους όρους της ανακωχής).
  • Συγκατάθεση ή παραχώρηση. π.χ. Οἱ δ’ οὖν γελώντων (= Αυτοί ας γελούν).
  • Ευχή ή κατάρα. π.χ. Ὑγίαινε. Ἐρρέτω (= στα κομμάτια!).
  • Συμβουλή. π.χ. Τοὺς μὲν θεοὺς φοβοῦ, τοὺς δὲ γονεῖς τίμα.
  • Δέηση ή παράκληση. π.χ. Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληιάδεω Ἀχιλῆος

​Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. )

1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τους τύπους της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου που ζητούνται:
  • κινδυνεύω β΄ εν. → κινδύνευε / νινδύνευσον
  • δικάζω γ΄ εν. → δικαζέτω / δικασάτω
  • θαυμάζω β΄ πληθ. → θαυμάζετε / θαυμάσατε
  • παύω γ΄ πληθ. → παυόντων / παυσάντων
  • θύω γ΄ πληθ. → θυόντων / θυσάντων

2. Να μεταφέρετε τους τύπους των ρημάτων στην προστακτική ενεστώτα και αορίστου διατηρώντας σταθερά το πρόσωπο και τον αριθμό:
  • γράφει → γραφέτω / γραψάτω 
  • πράττει → πραττέτω / πραξάτω 
  • κηρύττει → κηρυττέτω / κηρυξάτω
  • κρύπτετε → κρύπτετε / κρύψατε 
  • ταράττετε → ταράττετε / ταράξατε
  • πείθετε → πείθετε / πείσατε

3. Να εντοπίσετε τους τύπους προστακτικής στις παρακάτω φράσεις και να αναγνωρίσετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται και τη σημασία τους:
  • Ὦ ἄνδρες, τό τε σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν γυμνάσατε. → β᾽ πληθ. προστ. αορίστου, εκφράζει προτροπή.
  • Ὦ νεανία, δίωκε τὰ ἐσθλῶν ἢ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ἐπιτηδεύματα. → β᾽ εν.προστ. ενεστώτα, εκφράζει προτροπή.
  • Ταῦτα μὴ πράττετε. → β᾽ πληθ.προστ. ενεστώτα, εκφράζει απαγόρευση.
  • Κηρύξατε τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. → β᾽ πληθ. προστ. αορίστου, εκφράζει προτροπή.
  • Νῦν, ὦ Σώκρατες, δίδαξόν με τὴν ἀρετήν. → β᾽ εν.προστ.αορίστου, εκφράζει προτροπή.
  • ​Εἰ ἀληθῆ λέγεις, σῶσον σεαυτόν. → β᾽ εν. προστ.αορίστου, εκφράζει συγκατάθεση ή παραχώρηση.

4. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον κατάλληλο τύπο προστακτικής του ρήματος που δίνεται σε παρένθεση και να βρείτε την ειδικότερη σημασία της προστακτικής κάθε φορά:
  • Σὡσον , Κύριε, τὸν λαόν Σου (σῴζω, αόρ.).
  • Πάταξον μέν, ἄκουσον δέ (πατάσσω, ἀκούω, αόρ.).
  • Σπεῦδε βραδέως (σπεύδω, ενεστ.).
  • Οὓς ὁ Θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω (χωρίζω, ενεστ.)