Οδηγίες προς τον αναγνώστη:
- Με μπλε χρώμα υπογραμμίζονται: τα πραγματολογικά και ιδεολογικά ερμηνευτικά σχόλια.
- Με πράσινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα αφηγηματικά και αισθητικά στοιχεία.
- Με κόκκινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα συναισθήματα και ο χαρακτηρισμός των ηρώων.
Θουκυδίδου Ιστορίαι
Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81.
Η επιστροφή των αιχμαλώτων
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
[3.81.1] οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς |
Οι Πελοποννήσιοι λοιπόν, μόλις νύχτωσε, |
εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ’ οἴκου παρὰ τὴν γῆν· |
ταξίδευαν γρήγορα για την πατρίδα τους παραπλέοντας τη στεριά· |
καὶ ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, |
κι αφού μετέφεραν τα πλοία πάνω από τον ισθμό της Λευκάδας, |
ὅπως μὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται. |
για να μη τους δουν ότι πλέουν γύρω- γύρω, απομακρύνθηκαν. |
[3.81.2] Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας |
Οι Κερκυραίοι όμως, όταν αντιλήφθηκαν ότι τα αττικά πλοία πλησίαζαν |
τάς τε τῶν πολεμίων οἰχομένας, |
και ότι τα εχθρικά είχαν φύγει, |
λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον |
αφού συνέλαβαν τους Μεσσήνιους τους οδήγησαν στην πόλη, |
πρότερον ἔξω ὄντας, |
ενώ ως τότε ήταν έξω, |
καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα, |
και αφού διέταξαν τα πλοία που είχαν επανδρώσει, να πλεύσουν παραλιακά μέχρι το Υλλαϊκό λιμάνι, |
ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο, |
καθώς περιφέρονταν, |
τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον· |
εάν συνελάμβαναν κάποιον από τους εχθρούς, τον σκότωναν· |
καὶ ἐκ τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντο, |
και βγάζοντας από τα πλοία όσους έπεισαν να επιβιβαστούν τους σκότωναν, |
ἐς τὸ Ἥραιόν τε ἐλθόντες |
και αφού πήγαν στο Ηραίο |
τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν |
έπεισαν περίπου πενήντα άνδρες από τους ικέτες να δικασθούν |
καὶ κατέγνωσαν πάντων θάνατον. |
και τους καταδίκασαν όλους σε θάνατο. |
[3.81.3] οἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, |
Αλλά οι περισσότεροι από τους ικέτες, |
ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, |
όσοι δεν πείσθηκαν, |
ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα, |
καθώς έβλεπαν τα γεγονότα, |
διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, |
σκότωναν ο ένας τον άλλον εκεί στο ιερό, |
καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, |
και μερικοί απαγχονίζονταν από τα δένδρα, |
οἱ δ’ ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο. |
ενώ άλλοι τερμάτιζαν τη ζωή τους όπως μπορούσε ο καθένας. |
[3.81.4] ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, |
Για επτά ημέρες, κατά τις οποίες παρέμεινε ο Ευρυμέδων, αφότου ήρθε με εξήντα πλοία, |
Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, |
οι Κερκυραίοι σκότωναν όσους θεωρούσαν ότι είναι εχθροί, |
τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, |
κατηγορώντας αυτούς που προσπαθούσαν να καταλύσουν τη δημοκρατία, |
ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα, |
ενώ μερικοί σκοτώθηκαν και για λόγους προσωπικής έχθρας, |
καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων· |
και άλλοι [σκοτώθηκαν] από τους οφειλέτες τους για χρήματα που τους οφείλονταν· |
[3.81.5] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, |
κάθε είδους φόνοι διαπράχθηκαν |
καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, |
και, απ’ όσα συνηθίζεται να γίνονται σε τέτοιες περιστάσεις, |
οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη |
τίποτα δεν παραλείφθηκε που να μην έγινε, |
καὶ ἔτι περαιτέρω. |
και ακόμα περισσότερα. |
καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε |
Και μάλιστα ο πατέρας σκότωνε το παιδί |
καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο |
και απομακρύνονταν (κάποιοι) με τη βία από τα ιερά |
καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, |
και κοντά σ’ αυτά σκοτώνονταν, |
οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον. |
μερικοί άλλοι, αφού κλείστηκαν με τοίχο μέσα στον ναό του Διονύσου, πέθαναν. |
§1: τῆς νυκτὸς → Ειρωνική αιχμή του Θουκυδίδη για το χρόνο και τον τρόπο φυγής των Πελοποννησίων. Η κρυφή αυτή αποχώρηση του Αλκίδα φανερώνει ανέντιμη συμπεριφορά (βλ. αντίστοιχη στάση του Αλκίδα στο 3.33.1). Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι τα 60 πλοία του Ευρυμέδοντα μαζί με τα 12 του Νικόστρατου και τα τριάντα των Κερκυραίων σχημάτιζαν μία ισχυρότατη ναυτική δύναμη, την οποία δύσκολα θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα 53 πελοποννησιακά πλοία.
§1: τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν → Ο Στράβων (10.452) μας πληροφορεί ότι αρχικά η Λευκάδα ήταν χερσόνησος της Ακαρνανίας. Οι Κορίνθιοι ήταν οι πρώτοι που κατά τον 7ο αι. π.Χ. έκαναν πορθμό τον ισθμό, μετατρέποντας έτσι τη χερσόνησο σε νησί. Στα χρόνια του Θουκυδίδη φαίνεται πως ο πορθμός είχε προσχωθεί και έτσι οι Κορίνθιοι αναγκάστηκαν να σύρουν τα πλοία τους για να περάσουν. Οι Αθηναίοι, όμως, πλέοντας προς την Κέρκυρα, δεν μπορούσαν να κάνουν το ίδιο, αφενός διότι η φύση του εγχειρήματος ήταν περισσότερο κοπιώδης από το να παρακάμψουν το νησί, αφετέρου διότι η Λευκάδα είχε ταχθεί με το μέρος των Σπαρτιατών. Έτσι ο Αλκίδας, γνωρίζοντας ότι πλησιάζει ο αθηναϊκός στόλος, αγνοώντας όμως πού ακριβώς μπορούσε να τον συναντήσει διέσχισε νύχτα ένα μέρος της απόστασης των 90 χλμ. που χωρίζουν τη Λευκίμμη από τη Λευκάδα και αποφεύγοντας να κάνει το γύρο του νησιού έσυρε τα πλοία του πάνω στο στενό πέρασμα ξηράς.
§2: λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους → Είναι οι 500 Μεσσήνιοι που αποτελούσαν τα πληρώματα των πλοίων του Νικόστρατου (βλ. 3.75.1). Η είσοδός τους στην πόλη (ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον) σκοπό είχε την ενίσχυση των δημοκρατικών και τον παράλληλο εκφοβισμό των ολιγαρχικών. Δεν αναφέρεται όμως από το Θουκυδίδη αν πήραν ενεργά μέρος στις θηριωδίες που ακολούθησαν.
§2: εἴ τινα λάβοιεν → Η φράση υποδηλώνει ότι οι ολιγαρχικοί, καταλαβαίνοντας τις πραγματικές προθέσεις των δημοκρατικών, είχαν κρυφτεί.
§2: ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντο → Με λακωνική ακρίβεια ο Θουκυδίδης περιγράφει τη σκληρή και ανέντιμη συμπεριφορά των δημοκρατικών, οι οποίοι εξόντωσαν ακόμα κι εκείνους τους ολιγαρχικούς, που πείστηκαν να αγωνιστούν μαζί τους για τη σωτηρία της πατρίδας, ενάντια στους ομόφρονές τους.
§2: δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν → Οι δημοκρατικοί έστησαν μια παρωδία δίκης με προαποφασισμένο το καταδικαστικό για όλους αποτέλεσμα. Οι δημοκρατικοί εξαπατούν για δεύτερη φορά τους αντιπάλους τους, φανερώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο βαθύ πολιτικό αμοραλισμό και αναλγησία.
§3: ἀνηλοῦντο → Οι ολιγαρχικοί, συνειδητοποιώντας ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας, προτίμησαν να θέσουν οι ίδιοι τέρμα στη ζωή τους, παρά να πέσουν στα χέρια των εχθρών τους. Ο Θουκυδίδης, χρησιμοποιώντας 3 ρήματα που δηλώνουν θάνατο, μεταδίδει το κλίμα της απόγνωσης των ολιγαρχικών και δημιουργεί συγχρόνως μία από τις πιο «σκληρές», έντονες αλλά και τραγικές εικόνες του έργου του.
§4: ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε → Ο ιστορικός φαίνεται εδώ πως μέμφεται τον Ευρυμέδοντα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την αλληλοσφαγή στην Κέρκυρα. Ο Ευρυμέδοντας με τα 60 πλοία του θα μπορούσε να πετύχει ό,τι πέτυχε ο Νικόστρατος με 12 πλοία, αλλά αυτός από αδιαφορία ή ανικανότητα δεν αναμείχθηκε. Για το Νικόστρατο δεν γίνεται περαιτέρω αναφορά. Το πιο πιθανό είναι ότι έφυγε για τη Ναύπακτο αμέσως μετά την άφιξη του Ευρυμέδοντα στο νησί, ή ότι η γνώμη του δεν είχε ισχύ, διότι ήταν κατώτερος από τον Ευρυμέδοντα. Αν είχε αναχωρήσει δεν πήρε τους Μεσσήνιους μαζί του. Ο Θουκυδίδης πάντως δεν τους αποδίδει ευθύνη ή συμμετοχή στις φρικαλεότητες της εμφύλιας διαμάχης στην Κέρκυρα.
§5: πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου → Η φράση αποτελεί ανακεφαλαίωση των προηγουμένων και εισαγωγή στη βαθιά ανατομία της ανθρώπινης ψυχολογίας και της παθολογίας του εμφύλιου πολέμου, που θα επιχειρήσει στα επόμενα κεφάλαια ο Θουκυδίδης.
§5: καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε → Σε συνθήκες εμφύλιας διαμάχης διασαλεύεται η φυσική τάξη των πραγμάτων, καθώς ακόμη και η πατρική αγάπη και στοργή προς τα παιδιά αντικαθίσταται από πράξεις ωμότητας. Κάθε έννοια ηθικής, δικαιοσύνης, γραπτού ή άγραφου νόμου αλλά και ανθρωπιάς καταλύεται.
§1: τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν → Ο Στράβων (10.452) μας πληροφορεί ότι αρχικά η Λευκάδα ήταν χερσόνησος της Ακαρνανίας. Οι Κορίνθιοι ήταν οι πρώτοι που κατά τον 7ο αι. π.Χ. έκαναν πορθμό τον ισθμό, μετατρέποντας έτσι τη χερσόνησο σε νησί. Στα χρόνια του Θουκυδίδη φαίνεται πως ο πορθμός είχε προσχωθεί και έτσι οι Κορίνθιοι αναγκάστηκαν να σύρουν τα πλοία τους για να περάσουν. Οι Αθηναίοι, όμως, πλέοντας προς την Κέρκυρα, δεν μπορούσαν να κάνουν το ίδιο, αφενός διότι η φύση του εγχειρήματος ήταν περισσότερο κοπιώδης από το να παρακάμψουν το νησί, αφετέρου διότι η Λευκάδα είχε ταχθεί με το μέρος των Σπαρτιατών. Έτσι ο Αλκίδας, γνωρίζοντας ότι πλησιάζει ο αθηναϊκός στόλος, αγνοώντας όμως πού ακριβώς μπορούσε να τον συναντήσει διέσχισε νύχτα ένα μέρος της απόστασης των 90 χλμ. που χωρίζουν τη Λευκίμμη από τη Λευκάδα και αποφεύγοντας να κάνει το γύρο του νησιού έσυρε τα πλοία του πάνω στο στενό πέρασμα ξηράς.
§2: λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους → Είναι οι 500 Μεσσήνιοι που αποτελούσαν τα πληρώματα των πλοίων του Νικόστρατου (βλ. 3.75.1). Η είσοδός τους στην πόλη (ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον) σκοπό είχε την ενίσχυση των δημοκρατικών και τον παράλληλο εκφοβισμό των ολιγαρχικών. Δεν αναφέρεται όμως από το Θουκυδίδη αν πήραν ενεργά μέρος στις θηριωδίες που ακολούθησαν.
§2: εἴ τινα λάβοιεν → Η φράση υποδηλώνει ότι οι ολιγαρχικοί, καταλαβαίνοντας τις πραγματικές προθέσεις των δημοκρατικών, είχαν κρυφτεί.
§2: ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντο → Με λακωνική ακρίβεια ο Θουκυδίδης περιγράφει τη σκληρή και ανέντιμη συμπεριφορά των δημοκρατικών, οι οποίοι εξόντωσαν ακόμα κι εκείνους τους ολιγαρχικούς, που πείστηκαν να αγωνιστούν μαζί τους για τη σωτηρία της πατρίδας, ενάντια στους ομόφρονές τους.
§2: δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν → Οι δημοκρατικοί έστησαν μια παρωδία δίκης με προαποφασισμένο το καταδικαστικό για όλους αποτέλεσμα. Οι δημοκρατικοί εξαπατούν για δεύτερη φορά τους αντιπάλους τους, φανερώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο βαθύ πολιτικό αμοραλισμό και αναλγησία.
§3: ἀνηλοῦντο → Οι ολιγαρχικοί, συνειδητοποιώντας ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας, προτίμησαν να θέσουν οι ίδιοι τέρμα στη ζωή τους, παρά να πέσουν στα χέρια των εχθρών τους. Ο Θουκυδίδης, χρησιμοποιώντας 3 ρήματα που δηλώνουν θάνατο, μεταδίδει το κλίμα της απόγνωσης των ολιγαρχικών και δημιουργεί συγχρόνως μία από τις πιο «σκληρές», έντονες αλλά και τραγικές εικόνες του έργου του.
§4: ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε → Ο ιστορικός φαίνεται εδώ πως μέμφεται τον Ευρυμέδοντα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την αλληλοσφαγή στην Κέρκυρα. Ο Ευρυμέδοντας με τα 60 πλοία του θα μπορούσε να πετύχει ό,τι πέτυχε ο Νικόστρατος με 12 πλοία, αλλά αυτός από αδιαφορία ή ανικανότητα δεν αναμείχθηκε. Για το Νικόστρατο δεν γίνεται περαιτέρω αναφορά. Το πιο πιθανό είναι ότι έφυγε για τη Ναύπακτο αμέσως μετά την άφιξη του Ευρυμέδοντα στο νησί, ή ότι η γνώμη του δεν είχε ισχύ, διότι ήταν κατώτερος από τον Ευρυμέδοντα. Αν είχε αναχωρήσει δεν πήρε τους Μεσσήνιους μαζί του. Ο Θουκυδίδης πάντως δεν τους αποδίδει ευθύνη ή συμμετοχή στις φρικαλεότητες της εμφύλιας διαμάχης στην Κέρκυρα.
§5: πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου → Η φράση αποτελεί ανακεφαλαίωση των προηγουμένων και εισαγωγή στη βαθιά ανατομία της ανθρώπινης ψυχολογίας και της παθολογίας του εμφύλιου πολέμου, που θα επιχειρήσει στα επόμενα κεφάλαια ο Θουκυδίδης.
§5: καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε → Σε συνθήκες εμφύλιας διαμάχης διασαλεύεται η φυσική τάξη των πραγμάτων, καθώς ακόμη και η πατρική αγάπη και στοργή προς τα παιδιά αντικαθίσταται από πράξεις ωμότητας. Κάθε έννοια ηθικής, δικαιοσύνης, γραπτού ή άγραφου νόμου αλλά και ανθρωπιάς καταλύεται.
