Οδηγίες προς τον αναγνώστη:
- Με μπλε χρώμα υπογραμμίζονται: τα πραγματολογικά και ιδεολογικά ερμηνευτικά σχόλια.
- Με πράσινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα πολιτιστικά και σκηνοθετικά στοιχεία.
- Με κόκκινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα συναισθήματα και ο χαρακτηρισμός των ηρώων.
Στάσιμο Α' (στ.332-375)
Στροφή Α'
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
ΧΟ. Πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀν- |
ΧΟ. Πολλά γεννούν το δέος· |
θρώπου δεινότερον πέλει· |
το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά· |
τοῦτο καὶ πολιοῦ πέραν |
περνά τον αφρισμένο πόντο |
(335) πόντου χειμερίῳ νότῳ |
με τις φουρτούνες του νοτιά, |
χωρεῖ, περιβρυχίοισιν |
στη μέση σκάβει το βαθύ |
περῶν ὑπ᾽ οἴδμασιν, θεῶν |
και φουσκωμένο κύμα· |
τε τὰν ὑπερτάταν, Γᾶν |
και την υπέρτατη θεά, τη Γη, |
ἄφθιτον, ἀκαμάταν, ἀποτρύεται, |
την άφθαρτη παιδεύει την ακάματη |
(340) ἰλλομένων ἀρότρων ἔτος εἰς ἔτος, |
οργώνοντας με τα καματερά |
ἱππείῳ γένει πολεύων. |
χρόνο το χρόνο φιδοσέρνοντας τ’ αλέτρι. |
Στάσιμο Α': Με αφορμή την παράτολμη πράξη της ταφής του Πολυνείκη ο χορός τραγουδά τα επιτεύγματα του ανθρώπου. Με το θάρρος, την τόλμη και την επινοητικότητά του, ο άνθρωπος κατάφερε να τιθασεύσει τα στοιχεία της φύσης, όλα εκτός από τον θάνατο. Μέσα στη σοφία του, παρόλα αυτά, ο άνθρωπος στρέφεται πότε στο καλό και πότε στο κακό. Ο θεατής ξεκουράζεται με το τραγούδι του χορού και η αγωνία του για την τύχη της Αντιγόνης κατευνάζεται. Για να πετύχει αυτή την ηρεμία στην ψυχή των θεατών το Στάσιμο είναι νοηματικά αυτόνομο, δεν συνδέεται άμεσα δηλαδή με τα γεγονότα της πλοκής.
στ.332 → δεινὰ: Η λέξη «δεινός» σημαίνει «φοβερός» αλλά και «θαυμάσιος». Η επιλογή εδώ δεν είναι τυχαία. Αποτυπώνει ακριβώς αυτή τη διπλή όψη της ανθρώπινης φύσης: από τη μια ο άνθρωπος κατάφερε με την ευστροφία του να επιβάλει στη φύση τη θέλησή του, από την άλλη ο ίδιος νικιέται από τα πάθη του, δηλαδή την ανθρώπινη φύση του. Ο άνθρωπος γεννά λοιπόν τον τρόμο και τον θαυμασμό. Ακριβώς όπως και η Αντιγόνη που με την τολμηρή πράξη της μας προκαλεί αισθήματα τρόπου και θαυμασμού.
στ.335 → πόντου: Η πρώτη αναφορά του ποιητή στα επιτεύγματα του ανθρώπου γίνεται για τη ναυσιπλοΐα. Η Αθήνα είναι την εποχή εκείνη η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στην Ελλάδα. Δεν είναι επομένως περίεργο γιατί ο Αισχύλος τοποθετεί την τέχνη αυτή πρώτη ανάμεσα σε όλες τις άλλες.
στ.338 → Γᾶν: Η Γη θεωρείται από την αρχαία ελληνική μυθολογία μια από τις πρώτες θεότητες που γεννήθηκε από το Χάος. Από αυτή προήλθαν όλοι οι άλλοι θεοί.
στ.340 → ἰλλομένων ἀρότρων: Η ανάπτυξη της γεωργίας υπήρξε αδιαμφισβήτητα το πρώτο μεγάλο τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπου. Επέτρεψε στο ανθρώπινο είδος να πάψει να ζει νομαδικά ως κυνηγός και τροφοσυλλέκτης και να εγκατασταθεί σε μια περιοχή.
στ.332 → δεινὰ: Η λέξη «δεινός» σημαίνει «φοβερός» αλλά και «θαυμάσιος». Η επιλογή εδώ δεν είναι τυχαία. Αποτυπώνει ακριβώς αυτή τη διπλή όψη της ανθρώπινης φύσης: από τη μια ο άνθρωπος κατάφερε με την ευστροφία του να επιβάλει στη φύση τη θέλησή του, από την άλλη ο ίδιος νικιέται από τα πάθη του, δηλαδή την ανθρώπινη φύση του. Ο άνθρωπος γεννά λοιπόν τον τρόμο και τον θαυμασμό. Ακριβώς όπως και η Αντιγόνη που με την τολμηρή πράξη της μας προκαλεί αισθήματα τρόπου και θαυμασμού.
στ.335 → πόντου: Η πρώτη αναφορά του ποιητή στα επιτεύγματα του ανθρώπου γίνεται για τη ναυσιπλοΐα. Η Αθήνα είναι την εποχή εκείνη η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στην Ελλάδα. Δεν είναι επομένως περίεργο γιατί ο Αισχύλος τοποθετεί την τέχνη αυτή πρώτη ανάμεσα σε όλες τις άλλες.
στ.338 → Γᾶν: Η Γη θεωρείται από την αρχαία ελληνική μυθολογία μια από τις πρώτες θεότητες που γεννήθηκε από το Χάος. Από αυτή προήλθαν όλοι οι άλλοι θεοί.
στ.340 → ἰλλομένων ἀρότρων: Η ανάπτυξη της γεωργίας υπήρξε αδιαμφισβήτητα το πρώτο μεγάλο τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπου. Επέτρεψε στο ανθρώπινο είδος να πάψει να ζει νομαδικά ως κυνηγός και τροφοσυλλέκτης και να εγκατασταθεί σε μια περιοχή.
Αντιστροφή Α'
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
Κουφονόων τε φῦλον ὀρ- |
Και των αστόχαστων πτηνών |
νίθων ἀμφιβαλὼν ἀγρεῖ |
τις φυλές κυνηγά με τα βρόχια, |
καὶ θηρῶν ἀγρίων ἔθνη |
των αγρίων θηρίων τα έθνη, |
(345) πόντου τ᾽ εἰναλίαν φύσιν |
των βυθών την υδρόβια φύτρα |
σπείραισι δικτυοκλώστοις, |
με δίχτυα πλεγμένα στριφτά, |
περιφραδὴς ἀνήρ· κρατεῖ |
ο τετραπέρατος· δαμάζει |
δὲ μηχαναῖς ἀγραύλου |
με τεχνάσματα· φορεί |
(350) θηρὸς ὀρεσσιβάτα, λασιαύχενά θ᾽ |
τ’ αγρίμι της βουνοκορφής, φορεί |
ἵππον ὑπαξέμεν ἀμφίλοφον ζυγὸν |
στων αλόγων την πλούσια χαίτη ζυγό |
οὔρειόν τ᾽ ἀκμῆτα ταῦρον. |
και στον ταύρο, που βαρβάτος βοσκάει στα όρη. |
Νοηματική απόδοση:
Μετά τα άψυχα, σειρά έχουν τα έμψυχα. Ο τετραπέρατος άνθρωπος κατάφερε να χαλιναγωγήσει το ζωικό βασίλειο για να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του.
στ.351 → ἵππον ὑπαξέμεν: Η υπόμνηση της υποταγής του αλόγου κολάκευε τους Αθηναίους. Κατά τη μυθολογία, ο Εριχθόνιος ήταν αυτός που πρώτος δάμασε το άλογο.
Μετά τα άψυχα, σειρά έχουν τα έμψυχα. Ο τετραπέρατος άνθρωπος κατάφερε να χαλιναγωγήσει το ζωικό βασίλειο για να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του.
στ.351 → ἵππον ὑπαξέμεν: Η υπόμνηση της υποταγής του αλόγου κολάκευε τους Αθηναίους. Κατά τη μυθολογία, ο Εριχθόνιος ήταν αυτός που πρώτος δάμασε το άλογο.
Στροφή Β'
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
Καὶ φθέγμα καὶ ἀνεμόεν |
Ένας τον άλλο δίδαξε λαλιά, |
(355) φρόνημα καὶ ἀστυνόμους |
τη σκέψη, σαν το πνεύμα των ανέμων, |
ὀργὰς ἐδιδάξατο, καὶ δυσαύλων |
την όρεξη να ζει σε πολιτείες· |
πάγων ὑπαίθρεια καὶ |
πώς να γλιτώνει το χαλάζι μες στ’ αγιάζι, |
δύσομβρα φεύγειν βέλη |
την άγρια δαρτή βροχή μέσα στον κάμπο, |
(360) παντοπόρος· ἄπορος ἐπ᾽ οὐδὲν ἔρχεται |
ο πολυμήχανος· αμήχανος δε θ’ αντικρίσει |
τὸ μέλλον· Ἅιδα μόνον |
τα μελλούμενα· το χάρο μόνο |
φεῦξιν οὐκ ἐπάξεται· |
να ξεφύγει δεν μπορεί· |
νόσων δ᾽ ἀμηχάνων φυγὰς |
μόλο που και γιατρειές σ’ αγιάτρευτες αρρώστιες. |
Νοηματική απόδοση:
Αφού εξασφάλισε τον βιοπορισμό του, ο άνθρωπος στράφηκε στον πολιτισμό: έφτιαξε γλώσσα, πολιτείες, έμαθε να προστατεύεται από θεομηνίες και γενικά έχει προετοιμαστεί για κάθε αναποδιά του μέλλον. Το μόνο που δεν κατάφερε να δαμάσει είναι ο θάνατος. Παρ’ ότι κατάφερε να γιατρέψει αγιάτρευτες αρρώστιες.
στ.354-355 → φθέγμα - φρόνημα: Τα επιτεύγματα του ανθρώπου περιγράφονται από τον ποιητή κλιμακωτά. Ξεκινώντας από τη γεωργία, τη ναυσιπλοΐα και την κτηνοτροφία, μεταφέρεται τώρα στη δημιουργία της γλώσσας και την αξιοποίηση της σκέψης, δηλαδή της επιστήμης, των γραμμάτων και της τέχνης, για να περάσει στη δημιουργία πόλεων.
στ.360 → παντοπόρος· ἄπορος: Με την αντίθεση αυτή αποτυπώνεται η διφυής υπόσταση του ανθρώπου που τον καθιστά πρόσωπο τραγικό. Ο τετραπέρατος τεχνίτης που κατάφερε, αν και ανέστιος και ανυπόδητος, να κυριαρχήσει με τη δημιουργική του δύναμη πάνω στη φύση, είναι εντελώς άοπλος μπροστά στον θάνατο. Στο όριο ανάμεσα στις δυνατότητες του ανθρώπου και τη φύση, η φύση νικά.
Αφού εξασφάλισε τον βιοπορισμό του, ο άνθρωπος στράφηκε στον πολιτισμό: έφτιαξε γλώσσα, πολιτείες, έμαθε να προστατεύεται από θεομηνίες και γενικά έχει προετοιμαστεί για κάθε αναποδιά του μέλλον. Το μόνο που δεν κατάφερε να δαμάσει είναι ο θάνατος. Παρ’ ότι κατάφερε να γιατρέψει αγιάτρευτες αρρώστιες.
στ.354-355 → φθέγμα - φρόνημα: Τα επιτεύγματα του ανθρώπου περιγράφονται από τον ποιητή κλιμακωτά. Ξεκινώντας από τη γεωργία, τη ναυσιπλοΐα και την κτηνοτροφία, μεταφέρεται τώρα στη δημιουργία της γλώσσας και την αξιοποίηση της σκέψης, δηλαδή της επιστήμης, των γραμμάτων και της τέχνης, για να περάσει στη δημιουργία πόλεων.
στ.360 → παντοπόρος· ἄπορος: Με την αντίθεση αυτή αποτυπώνεται η διφυής υπόσταση του ανθρώπου που τον καθιστά πρόσωπο τραγικό. Ο τετραπέρατος τεχνίτης που κατάφερε, αν και ανέστιος και ανυπόδητος, να κυριαρχήσει με τη δημιουργική του δύναμη πάνω στη φύση, είναι εντελώς άοπλος μπροστά στον θάνατο. Στο όριο ανάμεσα στις δυνατότητες του ανθρώπου και τη φύση, η φύση νικά.
Αντιστροφή Β'
Αρχαίο Κείμενο |
Μετάφραση |
(365) Σοφόν τι τὸ μηχανόεν |
Τέχνες μαστορικές σοφίστηκε |
τέχνας ὑπὲρ ἐλπίδ᾽ ἔχων |
που δεν τις βάζει ο νους, |
τοτὲ μὲν κακόν, ἄλλοτ᾽ ἐπ᾽ ἐσθλὸν ἕρπει, |
κι όμως μια στο καλό, μια στο κακό σέρνεται· |
νόμους περαίνων χθονὸς |
όποιος κρατεί τον ανθρώπινο νόμο |
θεῶν τ᾽ ἔνορκον δίκαν· |
και του θεού το δίκιο, που όρκος το δένει φριχτός, |
(370) ὑψίπολις· ἄπολις ὅτῳ τὸ μὴ καλὸν |
πολίτης· αλήτης και φυγάς, |
ξύνεστι τόλμας χάριν· |
όποιος κλωσάει τ’ άδικο, μακάρι και μ’ αποκοτιά, |
μήτ᾽ ἐμοὶ παρέστιος |
ποτέ σε τράπεζα κοινή |
γένοιτο μήτ᾽ ἴσον φρονῶν |
ποτέ μου βούληση κοινή |
(375) ὃς τάδ᾽ ἔρδοι. |
με κείνον που τέτοια τολμάει. |
στ.367 → τοτὲ μὲν κακόν, ἄλλοτ᾽ ἐπ᾽ ἐσθλὸν ἕρπει: Ο άνθρωπος έχει φύση αντιφατική: από τη μια είναι ικανός για κάθε είδους επίτευγμα, από την άλλη μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτή την επινοητικότητά του για τα μεγαλύτερα εγκλήματα. Το «κακόν» και το «εσθλόν» είναι οι δύο πόλοι που κατευθύνουν τα βήματα του ανθρώπου.
Ο ρόλος του Στάσιμου:
Ο ρόλος του Στάσιμου:
- Η αναφορά στη διπλή φύση του ανθρώπου που από τη μια δεν δεσμεύεται παρά μόνο από τον θάνατο και από την άλλη έχει μέσα του το καλό και το κακό μπορεί να είναι μια έμμεση αναφορα-συμπαράσταση του χορού στην τραγική κατάσταση της Αντιγόνης. Η ηρωίδα αψηφά τον θάνατο για να κάνει το ηθικώς ορθό.
- Κάποιοι ερμηνεύουν το στάσιμο ως έμμεση αναφορά στον Πολυνείκη που προτίμησε το κακό: δηλαδή το να πάει κόντρα στην ίδια του την πόλη.
- Άλλοι υποστηρίζουν ότι το πρώτο μέρος αποτελεί μια ωδή στην ψυχική δύναμη της Αντιγόνης, ενώ το δεύτερο μια αναφορά στην ανήθικη συμπεριφορά του Κρέοντα.
- Τέλος κάποιοι θεωρούν ότι το στάσιμο δεν έχει καμία νοηματική σύνδεση με το περιεχόμενο της πλοκής. Ο Σοφοκλής επιχειρεί μια επαγωγική μετάβαση από το μερικό στο γενικό και με αφορμή την ιστορία της Αντιγόνης υμνεί τα κατορθώματα του ανθρώπινου γένους.
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ.156-157)
1. Το στάσιμο ανήκει:
2. Το στάσιμο χαρακτηρίστηκε ως ύμνος στον άνθρωπο. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε αυτόν τον χαρακτηρισμό;
Με αφορμή την παράτολμη πράξη της ταφής του Πολυνείκη ο χορός τραγουδά τα επιτεύγματα του ανθρώπου. Με το θάρρος, την τόλμη και την επινοητικότητά του, ο άνθρωπος κατάφερε να τιθασεύσει τα στοιχεία της φύσης, όλα εκτός από τον θάνατο. Μέσα στη σοφία του, παρόλα αυτά, ο άνθρωπος στρέφεται πότε στο καλό και πότε στο κακό. Ο θεατής ξεκουράζεται με το τραγούδι του χορού και η αγωνία του για την τύχη της Αντιγόνης κατευνάζεται. Για να πετύχει αυτή την ηρεμία στην ψυχή των θεατών το Στάσιμο είναι νοηματικά αυτόνομο, δεν συνδέεται άμεσα δηλαδή με τα γεγονότα της πλοκής.
3. Με ποια, κυρίως, εκφραστικά μέσα ο ποιητής παρουσιάζει την πολιτιστική πορεία του ανθρώπου;
Ο ποιητής αξιοποιεί μια κλιμάκωση εικόνων που αποτυπώνει την μετάβαση του ανθρώπου από τα αρχικά στάδια του πολιτισμού στα ανώτερα. Μέσα από διαδοχικές εικόνες (στ.334-341. 341-352), μεταφορά (στ.339) και μετωνυμία (στ.345), παρουσιάζει την εξελικτική προοδευτικότητα του ανθρώπινου είδους.
4. Πώς συνδέεται το χορικό με την υπόθεση του έργου;
Η αναφορά στη διπλή φύση του ανθρώπου που από τη μια δεν δεσμεύεται παρά μόνο από τον θάνατο και από την άλλη έχει μέσα του το καλό και το κακό μπορεί να είναι μια έμμεση αναφορα-συμπαράσταση του χορού στην τραγική κατάσταση της Αντιγόνης. Η ηρωίδα αψηφά τον θάνατο για να κάνει το ηθικώς ορθό. Κάποιοι ερμηνεύουν το στάσιμο ως έμμεση αναφορά στον Πολυνείκη που προτίμησε το κακό: δηλαδή το να πάει κόντρα στην ίδια του την πόλη. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το πρώτο μέρος αποτελεί μια ωδή στην ψυχική δύναμη της Αντιγόνης, ενώ το δεύτερο μια αναφορά στην ανήθικη συμπεριφορά του Κρέοντα. Τέλος κάποιοι θεωρούν ότι το στάσιμο δεν έχει καμία νοηματική σύνδεση με το περιεχόμενο της πλοκής. Ο Σοφοκλής επιχειρεί μια επαγωγική μετάβαση από το μερικό στο γενικό και με αφορμή την ιστορία της Αντιγόνης υμνεί τα κατορθώματα του ανθρώπινου γένους.
5. Να παρακολουθήσετε την κλιμάκωση των συναισθημάτων του χορού.
Εκφράζοντας τα επιτεύγματα του ανθρώπινου γένους ο χορός μεταπίπτει από το δέος στη συμπάθεια και από εκεί στην οργή. Αρχικά εκφράζει τον θαυμασμό του για τον άνθρωπο που με την πολυμήχανη σκέψη του κατάφερε να κυριαρχήσει στην υπόλοιπη φύση και να αναπτύξει τον πολιτισμό του. Στη συνέχεια όμως παρουσιάζει με θλίψει το όριο της ανθρώπινης δύναμης: τον θάνατο. Τέλος αναφέρεται στην έμφυτη αντίφαση του ανθρώπου που από τη μια είναι ικανός για τα πιο σπουδαία πράγματα και από την άλλη μπορεί να δημιουργήσει τις πιο μεγάλες καταστροφές, εκφράζοντας την οργή και αποστροφή του.
6. Ο χορός υμνεί την παντοδυναμία του ανθρώπου. Στον εξωσκηνικό χώρο οι θεατές φαντάζονται την καταδίωξη της Αντιγόνης. Ποια νομίζετε ότι είναι τα συναισθήματά τους;
Μέσα από τα λόγια του χορού ο νους των θεατών επιστρέφει στην ηρωίδα της τραγωδίας. Είναι αυτή που αψηφά αυτό που ο άνθρωπος δεν κατάφερε να τιθασεύσει: τον θάνατο, και ριψοκινδυνεύει τη ζωή της για χάρη των ιδανικών της. Τα τελευταία λόγια όμως του χορού, που καταδικάζουν τον άνθρωπο που χρησιμοποιεί για κακό τη δύναμή του, μπορούν να εκληφθούν και ως απειλή για την κυνηγημένη Αντιγόνη. Εξάλλου το καλό και το κακό είναι πλεγμένα πολύ σφιχτά στην τραγωδία αυτή, έτσι ώστε τα λόγια του χορού να μπορούν εξίσου εύκολα να ακουστούν ως υποστηρικτικά αλλά και ως απειλητικά για την ηρωίδα.
7. Συνθετική εργασία : Στα παρακάτω αποσπάσματα των αρχαίων ελληνικών κειμένων καταγράφεται η πολιτιστική πορεία του ανθρώπου. Να τα διαβάσετε και να εκθέσετε τα συμπεράσματά σας σε ένα μικρό δοκίμιο:
α. Ησιόδου Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 109-201.
β. Ευριπίδη Ἱκέτιδες, στ. 195 κ.ε
γ. Αισχύλου Προμηθεὺς Δεσμώτης,
στ. 448-506.
δ. Πλάτωνος Πρωταγόρας, κεφ. ΙΑ-ΙΓ.
Ο κοινός άξονας ανάμεσα στα έργα αυτά είναι η περιγραφή της εξελικτική προοδευτικότητας του ανθρώπινου είδους. Με τη βοήθεια των θεών οι άνθρωποι κατορθώνουν να ανέβουν σταδιακά σκαλοπάτι, σκαλοπάτι από τα κατώτερα εξελικτικά στάδια στα ανώτερα, να φτιάξουν πολιτισμό, τέχνες, επιστήμες, πόλεις. Ωστόσο, μόνο στην Αντιγόνη η ευθύνη γι’ αυτή την εξέλιξη αποδίδεται αποκλειστικά στον άνθρωπο.
Το μόνο απόσπασμα που διαφοροποιείται είναι αυτό του Ησιόδου. Ο Ησίοδος περιγράφει επίσης την πορεία του ανθρώπου στον χρόνο. Όμως, σε αντίθεση με τους υπολοίπους, γι’ αυτόν δεν είναι μια πορεία προόδου αλλά φθοράς που ακολουθεί το χρυσό γένος των πρώτων ανθρώπων.
- στα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας → Σωστό
- στα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας → Λάθος
2. Το στάσιμο χαρακτηρίστηκε ως ύμνος στον άνθρωπο. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε αυτόν τον χαρακτηρισμό;
Με αφορμή την παράτολμη πράξη της ταφής του Πολυνείκη ο χορός τραγουδά τα επιτεύγματα του ανθρώπου. Με το θάρρος, την τόλμη και την επινοητικότητά του, ο άνθρωπος κατάφερε να τιθασεύσει τα στοιχεία της φύσης, όλα εκτός από τον θάνατο. Μέσα στη σοφία του, παρόλα αυτά, ο άνθρωπος στρέφεται πότε στο καλό και πότε στο κακό. Ο θεατής ξεκουράζεται με το τραγούδι του χορού και η αγωνία του για την τύχη της Αντιγόνης κατευνάζεται. Για να πετύχει αυτή την ηρεμία στην ψυχή των θεατών το Στάσιμο είναι νοηματικά αυτόνομο, δεν συνδέεται άμεσα δηλαδή με τα γεγονότα της πλοκής.
3. Με ποια, κυρίως, εκφραστικά μέσα ο ποιητής παρουσιάζει την πολιτιστική πορεία του ανθρώπου;
Ο ποιητής αξιοποιεί μια κλιμάκωση εικόνων που αποτυπώνει την μετάβαση του ανθρώπου από τα αρχικά στάδια του πολιτισμού στα ανώτερα. Μέσα από διαδοχικές εικόνες (στ.334-341. 341-352), μεταφορά (στ.339) και μετωνυμία (στ.345), παρουσιάζει την εξελικτική προοδευτικότητα του ανθρώπινου είδους.
4. Πώς συνδέεται το χορικό με την υπόθεση του έργου;
Η αναφορά στη διπλή φύση του ανθρώπου που από τη μια δεν δεσμεύεται παρά μόνο από τον θάνατο και από την άλλη έχει μέσα του το καλό και το κακό μπορεί να είναι μια έμμεση αναφορα-συμπαράσταση του χορού στην τραγική κατάσταση της Αντιγόνης. Η ηρωίδα αψηφά τον θάνατο για να κάνει το ηθικώς ορθό. Κάποιοι ερμηνεύουν το στάσιμο ως έμμεση αναφορά στον Πολυνείκη που προτίμησε το κακό: δηλαδή το να πάει κόντρα στην ίδια του την πόλη. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το πρώτο μέρος αποτελεί μια ωδή στην ψυχική δύναμη της Αντιγόνης, ενώ το δεύτερο μια αναφορά στην ανήθικη συμπεριφορά του Κρέοντα. Τέλος κάποιοι θεωρούν ότι το στάσιμο δεν έχει καμία νοηματική σύνδεση με το περιεχόμενο της πλοκής. Ο Σοφοκλής επιχειρεί μια επαγωγική μετάβαση από το μερικό στο γενικό και με αφορμή την ιστορία της Αντιγόνης υμνεί τα κατορθώματα του ανθρώπινου γένους.
5. Να παρακολουθήσετε την κλιμάκωση των συναισθημάτων του χορού.
Εκφράζοντας τα επιτεύγματα του ανθρώπινου γένους ο χορός μεταπίπτει από το δέος στη συμπάθεια και από εκεί στην οργή. Αρχικά εκφράζει τον θαυμασμό του για τον άνθρωπο που με την πολυμήχανη σκέψη του κατάφερε να κυριαρχήσει στην υπόλοιπη φύση και να αναπτύξει τον πολιτισμό του. Στη συνέχεια όμως παρουσιάζει με θλίψει το όριο της ανθρώπινης δύναμης: τον θάνατο. Τέλος αναφέρεται στην έμφυτη αντίφαση του ανθρώπου που από τη μια είναι ικανός για τα πιο σπουδαία πράγματα και από την άλλη μπορεί να δημιουργήσει τις πιο μεγάλες καταστροφές, εκφράζοντας την οργή και αποστροφή του.
6. Ο χορός υμνεί την παντοδυναμία του ανθρώπου. Στον εξωσκηνικό χώρο οι θεατές φαντάζονται την καταδίωξη της Αντιγόνης. Ποια νομίζετε ότι είναι τα συναισθήματά τους;
Μέσα από τα λόγια του χορού ο νους των θεατών επιστρέφει στην ηρωίδα της τραγωδίας. Είναι αυτή που αψηφά αυτό που ο άνθρωπος δεν κατάφερε να τιθασεύσει: τον θάνατο, και ριψοκινδυνεύει τη ζωή της για χάρη των ιδανικών της. Τα τελευταία λόγια όμως του χορού, που καταδικάζουν τον άνθρωπο που χρησιμοποιεί για κακό τη δύναμή του, μπορούν να εκληφθούν και ως απειλή για την κυνηγημένη Αντιγόνη. Εξάλλου το καλό και το κακό είναι πλεγμένα πολύ σφιχτά στην τραγωδία αυτή, έτσι ώστε τα λόγια του χορού να μπορούν εξίσου εύκολα να ακουστούν ως υποστηρικτικά αλλά και ως απειλητικά για την ηρωίδα.
7. Συνθετική εργασία : Στα παρακάτω αποσπάσματα των αρχαίων ελληνικών κειμένων καταγράφεται η πολιτιστική πορεία του ανθρώπου. Να τα διαβάσετε και να εκθέσετε τα συμπεράσματά σας σε ένα μικρό δοκίμιο:
α. Ησιόδου Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 109-201.
β. Ευριπίδη Ἱκέτιδες, στ. 195 κ.ε
γ. Αισχύλου Προμηθεὺς Δεσμώτης,
στ. 448-506.
δ. Πλάτωνος Πρωταγόρας, κεφ. ΙΑ-ΙΓ.
Ο κοινός άξονας ανάμεσα στα έργα αυτά είναι η περιγραφή της εξελικτική προοδευτικότητας του ανθρώπινου είδους. Με τη βοήθεια των θεών οι άνθρωποι κατορθώνουν να ανέβουν σταδιακά σκαλοπάτι, σκαλοπάτι από τα κατώτερα εξελικτικά στάδια στα ανώτερα, να φτιάξουν πολιτισμό, τέχνες, επιστήμες, πόλεις. Ωστόσο, μόνο στην Αντιγόνη η ευθύνη γι’ αυτή την εξέλιξη αποδίδεται αποκλειστικά στον άνθρωπο.
Το μόνο απόσπασμα που διαφοροποιείται είναι αυτό του Ησιόδου. Ο Ησίοδος περιγράφει επίσης την πορεία του ανθρώπου στον χρόνο. Όμως, σε αντίθεση με τους υπολοίπους, γι’ αυτόν δεν είναι μια πορεία προόδου αλλά φθοράς που ακολουθεί το χρυσό γένος των πρώτων ανθρώπων.
