Πατρίδες
[Πατρίδες! αέρας, γη...]
Κωστής Παλαμάς
Επισημάνσεις προς τον αναγνώστη
- Με κόκκινο υπογραμμίζονται τα σχήματα λόγου.
- Με μπλε ο ερμηνευτικός σχολιασμός του κειμένου.
- Με πράσινο τα αφηγηματικά στοιχεία.
- Με μωβ οι ενότητες και στα στοιχεία δομής.
- Με πορτοκαλί ο χαρακτηρισμός των προσώπων.
Στο δωδέκατο σονέτο ο ποιητής, χρησιμοποιώντας μια αρχαία φιλοσοφική θεωρία, δίνει απάντηση στα μεταφυσικά ερωτήματα για την καταγωγή και τον προορισμό, πρόβλημα που βρίσκεται στον πυρήνα και των δώδεκα σονέτων του.
Πατρίδες! Αέρας, γη, νερό, φωτιά! Στοιχεία
Μεταφορά - Ασύνδετο σχήμα - Χρήση θαυμαστικών: Ο ποιητής εκφράζει τον θαυμασμό του για τα στοιχεία που δημιούργησαν το σύμπαν.
Κατά τη θεωρία του Εμπεδοκλή του Ακραγαντίνου τα τέσσερα αυτά στοιχεία είναι αιώνιες κοσμογονικές αρχές. Η γένεση και η φθορά δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ένωση και η διάλυση των στοιχείων αυτών. Η θεωρία αυτή του Εμπεδοκλή είναι και το θέμα του ποιήματος.
αχάλαστα, και αρχή και τέλος των πλασμάτων,
Μεταφορά - Αντίθεση
Τα 4 αυτά στοιχεία δεν είναι μόνο άφθρατα. Είναι επίσης και αυτά που συνθέτουν όλα τα πράγματα γύρω μας, αλλά και αυτά στα οποία θα επιστρέψουν όλα τα πράγματα μετά τον θάνατό τους.
σα θα περάσω στη γαλήνη των μνημάτων,
Μεταφορές: εννοεί "όταν θα πεθάνω"
θα σας ξαναβρώ, πρώτη και στερνή ευτυχία!
Αντίθεση
Αέρας μέσα μου ο λαός των ονειράτων
Εννοεί το πλήθος
Το στοιχείο του αέρα ταυτίζεται με τα όνειρα του ποιητή, καθώς τα όνειρα είναι φευγαλέα και δίνουν την αίσθηση του ανέμου.
στον αέρα θα πάει· θα πάει στην αιωνία
΄Οταν ο ποιητής πεθάνει τα όνειρά του θα επιστρέψουν στον αέρα από τον οποίο και προήλθαν.
φωτιά, φωτιά κι ο λογισμός μου, τη μανία
μεταφορά
Ο νους του ποιητή προήλθε από το στοιχείο της φωτιάς και στη φωτιά θα καταλήξει όταν πεθάνει. Η σκέψη μοιάζει με τη φωτιά καθώς είναι φλογερή και αεικίνητη.
των παθών μου θα πάρ’ η λύσσα των κυμάτων.
Προσωποποίηση - μεταφορά
Τα πάθη συμβολίζονται με το στοιχείο του νερού. Όπως τα κύματα είναι ορμητικά έτσι και τα πάθη του ποιητή.
Το χωματόπλαστο κορμί χώμα και κείνο
μεταφορά
Το σώμα του ποιητή συμβολοποιείται στο στοιχείο της γης. Υπάρχει εδώ η συσχέτιση με την μυθολογική παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο από το χώμα.
Ο ποιητής αποδίδει σε κάθε στοιχείο της φύσης και ένα χαρακτηριστικό του εαυτού του μέσα από 4 διαδοχικές έμμεσες παρομοιώσεις.
αέρας, γη, νερό, φωτιά θα ξαναγίνω,
Ασύνδετο
Μετά τον θάνατό του όλα αυτά τα χαρακτηριστικά (τα όνειρα, τα πάθη, οι σκέψει και το σώμα) που κάνουν τον ποιητή αυτό που είναι σήμερα, θα επιστρέψουν στο σύμπαν. Δημιουργείται έτσι ένας κύκλος, μια ανακύκλωση των υλικών που μας συνθέτουν. Από τη μια ο άνθρωπος παρουσιάζεται σαν ένα κομμάτι της φύσης και του αιώνιου σύμπαντος και έτσι κατά κάποιο τρόπο εξυψώνεται. Από την άλλη, όλα όσα είναι για εμάς σημαντικά (π.χ. τα όνειρά μας, τα συναισθήματά μας κτλ) παρουσιάζονται σαν πράγματα ευτελή χωρίς ιδιαίτερη αξία, όπως οι πέτρες ή ένα ποτήρι νερό.
κι απ’ των ονείρων τον αέρα, κι απ’ την πύρα
μεταφορές
του λογισμού, κι από τη σάρκα τη λιωμένη,
μεταφορές
κι απ’ των παθών τη θάλασσα πάντα θα βγαίνει
μεταφορά - υπερβολή - Πολυσύνδετο (κι...κι...κι...κι...): δημιουργεί την αίσθηση κλιμάκωσης.
ήχου πνοή, παράπονο, σαν από λύρα.
Παρομοίωση - Λύρα: ο ποιητής εννοεί την ποίηση.
Η δημιουργική διαδικασία της ανασύνθεσης των στοιχείων που αποτελούν τον ποιητή τελειώνει με την ανάδυση μέσα από αυτά του ήχου ενός ποιήματος. Ο ποιητής δηλώνει έτσι την πίστη του ότι πάντα θα ζει μέσα από τα ποιήματά του.
Οι συνεχείς διασκελισμοί (όταν το νόημα ενός στίχου συνεχίζει και στον επόμενο στίχο) δίνουν την αίσθηση της συνεχούς διάλυσης του ποιήματος παράλληλα με τη διάλυση των στοιχείων.
Μεταφορά - Ασύνδετο σχήμα - Χρήση θαυμαστικών: Ο ποιητής εκφράζει τον θαυμασμό του για τα στοιχεία που δημιούργησαν το σύμπαν.
Κατά τη θεωρία του Εμπεδοκλή του Ακραγαντίνου τα τέσσερα αυτά στοιχεία είναι αιώνιες κοσμογονικές αρχές. Η γένεση και η φθορά δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ένωση και η διάλυση των στοιχείων αυτών. Η θεωρία αυτή του Εμπεδοκλή είναι και το θέμα του ποιήματος.
αχάλαστα, και αρχή και τέλος των πλασμάτων,
Μεταφορά - Αντίθεση
Τα 4 αυτά στοιχεία δεν είναι μόνο άφθρατα. Είναι επίσης και αυτά που συνθέτουν όλα τα πράγματα γύρω μας, αλλά και αυτά στα οποία θα επιστρέψουν όλα τα πράγματα μετά τον θάνατό τους.
σα θα περάσω στη γαλήνη των μνημάτων,
Μεταφορές: εννοεί "όταν θα πεθάνω"
θα σας ξαναβρώ, πρώτη και στερνή ευτυχία!
Αντίθεση
Αέρας μέσα μου ο λαός των ονειράτων
Εννοεί το πλήθος
Το στοιχείο του αέρα ταυτίζεται με τα όνειρα του ποιητή, καθώς τα όνειρα είναι φευγαλέα και δίνουν την αίσθηση του ανέμου.
στον αέρα θα πάει· θα πάει στην αιωνία
΄Οταν ο ποιητής πεθάνει τα όνειρά του θα επιστρέψουν στον αέρα από τον οποίο και προήλθαν.
φωτιά, φωτιά κι ο λογισμός μου, τη μανία
μεταφορά
Ο νους του ποιητή προήλθε από το στοιχείο της φωτιάς και στη φωτιά θα καταλήξει όταν πεθάνει. Η σκέψη μοιάζει με τη φωτιά καθώς είναι φλογερή και αεικίνητη.
των παθών μου θα πάρ’ η λύσσα των κυμάτων.
Προσωποποίηση - μεταφορά
Τα πάθη συμβολίζονται με το στοιχείο του νερού. Όπως τα κύματα είναι ορμητικά έτσι και τα πάθη του ποιητή.
Το χωματόπλαστο κορμί χώμα και κείνο
μεταφορά
Το σώμα του ποιητή συμβολοποιείται στο στοιχείο της γης. Υπάρχει εδώ η συσχέτιση με την μυθολογική παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο από το χώμα.
Ο ποιητής αποδίδει σε κάθε στοιχείο της φύσης και ένα χαρακτηριστικό του εαυτού του μέσα από 4 διαδοχικές έμμεσες παρομοιώσεις.
αέρας, γη, νερό, φωτιά θα ξαναγίνω,
Ασύνδετο
Μετά τον θάνατό του όλα αυτά τα χαρακτηριστικά (τα όνειρα, τα πάθη, οι σκέψει και το σώμα) που κάνουν τον ποιητή αυτό που είναι σήμερα, θα επιστρέψουν στο σύμπαν. Δημιουργείται έτσι ένας κύκλος, μια ανακύκλωση των υλικών που μας συνθέτουν. Από τη μια ο άνθρωπος παρουσιάζεται σαν ένα κομμάτι της φύσης και του αιώνιου σύμπαντος και έτσι κατά κάποιο τρόπο εξυψώνεται. Από την άλλη, όλα όσα είναι για εμάς σημαντικά (π.χ. τα όνειρά μας, τα συναισθήματά μας κτλ) παρουσιάζονται σαν πράγματα ευτελή χωρίς ιδιαίτερη αξία, όπως οι πέτρες ή ένα ποτήρι νερό.
κι απ’ των ονείρων τον αέρα, κι απ’ την πύρα
μεταφορές
του λογισμού, κι από τη σάρκα τη λιωμένη,
μεταφορές
κι απ’ των παθών τη θάλασσα πάντα θα βγαίνει
μεταφορά - υπερβολή - Πολυσύνδετο (κι...κι...κι...κι...): δημιουργεί την αίσθηση κλιμάκωσης.
ήχου πνοή, παράπονο, σαν από λύρα.
Παρομοίωση - Λύρα: ο ποιητής εννοεί την ποίηση.
Η δημιουργική διαδικασία της ανασύνθεσης των στοιχείων που αποτελούν τον ποιητή τελειώνει με την ανάδυση μέσα από αυτά του ήχου ενός ποιήματος. Ο ποιητής δηλώνει έτσι την πίστη του ότι πάντα θα ζει μέσα από τα ποιήματά του.
Οι συνεχείς διασκελισμοί (όταν το νόημα ενός στίχου συνεχίζει και στον επόμενο στίχο) δίνουν την αίσθηση της συνεχούς διάλυσης του ποιήματος παράλληλα με τη διάλυση των στοιχείων.
Μορφή
- Σονέτο (δύο 4στιχες και δύο 3στιχες στροφές).
- Παρνασσιακή τεχνοτροπία.
Στιχουργία
- Στίχος: δεκατρισύλλαβος
- Ομοιοκαταληξία: αββα, βααβ, γγδ, εεδ.
- Μέτρο: ιαμβικό (∪ —)
Γλώσσα
- Απλή δημοτική.
Ύφος
- Στοχαστικό - παραστατικό - ζωντανό.
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (σελ. 422)
1. Σε ποια γνωρίσματα της προσωπικότητας του ποιητή αντιστοιχεί το καθένα από τα τέσσερα κοσμογονικά στοιχεία;
Ο ποιητής συμβολοποιεί τα στοιχεία της προσωπικότητάς του μέσα από τα στοιχεία της φύσης. Έτσι ο αέρας αντιστοιχεί με τα όνειρα, καθώς τα όνειρα είναι φευγαλέα και δίνουν την αίσθηση του ανέμου. Η σκέψη μοιάζει με τη φωτιά καθώς είναι φλογερή και αεικίνητη. Τα πάθη συμβολίζονται με το στοιχείο του νερού. Όπως τα κύματα είναι ορμητικά έτσι και τα πάθη του ποιητή. Τέλος, το σώμα του ποιητή συμβολοποιείται στο στοιχείο της γης. Υπάρχει εδώ η συσχέτιση με την μυθολογική παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο από το χώμα.
2. Πώς παρουσιάζει την ποίησή του ο Παλαμάς; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με βάση το ποίημα.
Ο ποιητής παρομοιάζει την ποίησή του με έναν παραπονεμένο ήχο λύρας. Ο ήχος αυτός είναι το αποτέλεσμα της ανασύνθεσης των τεσσάρων στοιχείων και τις επιστροφής τους στο σύμπαν μετά τον θάνατο του Παλαμά. Μέσα από αυτή την παρομοίωση ο ποιητής θέλει να τονίσει ότι σαν άνθρωπος θα επιστρέψει κάποια στιγμή στα εξ’ ων συνετέθη. Ωστόσο η ποίησή του θα μείνει ζωντανή για πάντα.
3. Ο ποιητής επιχειρεί να μετουσιώσει ποιητικά την αρχαία φιλοσοφική θεωρία χρησιμοποιώντας γλώσσα μεταφορική και συγκινησιακά φορτισμένη: να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τους σχετικούς στίχους.
Για να μετουσιώσει ποιητικά την αρχαία φιλοσοφική θεωρία του Εμπεδοκλή ο ποιητής αξιοποιεί πλήθος μεταφορών. Κατ’ αρχάς τα τέσσερα στοιχεία ονομάζονται από την αρχή «πατρίδες» (στ.1) αφού συνιστούν μεταφορικά την προέλευση του ποιητή. Ο θάνατος αποδίδεται ως «γαλήνη των μνημάτων» (στ.3), η φωτιά «λογισμό» (στ.7), το νερό «μανία των παθών» (στ.7-8) και το χώμα «κορμί» (στ.9). Με τον τρόπο αυτό το κείμενό του αποκτά παραστατικότητα και αποδίδεται αφ’ ενός η φιλοσοφική θεωρία του Ακραγαντίνου φιλοσόφου και από την άλλη τα συναισθήματα του ποιητή σχετικά με την ποίηση, τη ζωή και τον θάνατό του.
Ο ποιητής συμβολοποιεί τα στοιχεία της προσωπικότητάς του μέσα από τα στοιχεία της φύσης. Έτσι ο αέρας αντιστοιχεί με τα όνειρα, καθώς τα όνειρα είναι φευγαλέα και δίνουν την αίσθηση του ανέμου. Η σκέψη μοιάζει με τη φωτιά καθώς είναι φλογερή και αεικίνητη. Τα πάθη συμβολίζονται με το στοιχείο του νερού. Όπως τα κύματα είναι ορμητικά έτσι και τα πάθη του ποιητή. Τέλος, το σώμα του ποιητή συμβολοποιείται στο στοιχείο της γης. Υπάρχει εδώ η συσχέτιση με την μυθολογική παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο από το χώμα.
2. Πώς παρουσιάζει την ποίησή του ο Παλαμάς; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με βάση το ποίημα.
Ο ποιητής παρομοιάζει την ποίησή του με έναν παραπονεμένο ήχο λύρας. Ο ήχος αυτός είναι το αποτέλεσμα της ανασύνθεσης των τεσσάρων στοιχείων και τις επιστροφής τους στο σύμπαν μετά τον θάνατο του Παλαμά. Μέσα από αυτή την παρομοίωση ο ποιητής θέλει να τονίσει ότι σαν άνθρωπος θα επιστρέψει κάποια στιγμή στα εξ’ ων συνετέθη. Ωστόσο η ποίησή του θα μείνει ζωντανή για πάντα.
3. Ο ποιητής επιχειρεί να μετουσιώσει ποιητικά την αρχαία φιλοσοφική θεωρία χρησιμοποιώντας γλώσσα μεταφορική και συγκινησιακά φορτισμένη: να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τους σχετικούς στίχους.
Για να μετουσιώσει ποιητικά την αρχαία φιλοσοφική θεωρία του Εμπεδοκλή ο ποιητής αξιοποιεί πλήθος μεταφορών. Κατ’ αρχάς τα τέσσερα στοιχεία ονομάζονται από την αρχή «πατρίδες» (στ.1) αφού συνιστούν μεταφορικά την προέλευση του ποιητή. Ο θάνατος αποδίδεται ως «γαλήνη των μνημάτων» (στ.3), η φωτιά «λογισμό» (στ.7), το νερό «μανία των παθών» (στ.7-8) και το χώμα «κορμί» (στ.9). Με τον τρόπο αυτό το κείμενό του αποκτά παραστατικότητα και αποδίδεται αφ’ ενός η φιλοσοφική θεωρία του Ακραγαντίνου φιλοσόφου και από την άλλη τα συναισθήματα του ποιητή σχετικά με την ποίηση, τη ζωή και τον θάνατό του.
