Η μετοχή

Συνοπτικά:

• Επιθετική → άρθρο
• Κατηγορηματική → να - ότι
• Επιρρηματική → Χρόνο – τρόπο – αιτία – σκοπό – υπόθεση – εναντίωση.
• Συνημμένη → Υποκ. μτχ. = κάτι άλλο μέσα στην πρόταση
• Απόλυτη → Υποκ. μτχ. = απολύτως δικό της

Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο, έχει τις ιδιότητες και του ρήματος (έχει χρόνους, διαθέσεις, συντάσσεται όπως το ρήμα, προσδιορίζεται από επίρρημα, συνοδεύεται από το δυνητικό ἄν) και του επιθέτου (έχει τρία γένη, χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός και κατηγορούμενο, ενώ μαζί με το άρθρο γίνεται ουσιαστικό).
Μπορεί να είναι: Επιθετική, Κατηγορηματική, Επιρρηματική.
 

Α. Επιθετική Μετοχή
Ονομάζεται η μετοχή που χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός. Έχει σχεδόν πάντα άρθρο. Ονομάζεται και αναφορική, γιατί αναλύεται σε αναφορική πρόταση.
Π.χ. Ὁ φεύγων πόνους φεύγει τιμὰς (αυτός που αποφεύγει τους κόπους αποφεύγει τις τιμές).
Δέχεται άρνηση οὐ, όταν φανερώνει κάτι συγκεκριμένο, και άρνηση μη, όταν φανερώνει κάτι γενικό και υποτιθέμενο.
Υποκείμενο  της επιθετικής μετοχής είναι το άρθρο της.
Π.χ. Ὁ λέγων.
Επίσης λειτουργεί και ως κατηγορούμενο, ως κατηγορηματικός προσδιορισμός και ως ουσιαστικό.
 
Β. Κατηγορηματική Μετοχή
Ονομάζεται η μετοχή που χρησιμοποιείται ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο το υποκειμένου ή του αντικειμένου του ρήματος.
Δεν έχει ποτέ άρθρο και αναφέρεται πάντα ή στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος.
Μεταφράζεται με: να, που, ότι.
Π.χ.        Οὐκ αἰσθάνεσθε ἐξαπατώμενοι; (ότι σας εξαπατούν)
                Ὁ μεν οὖν πρεσβύτερος παρὼν ἐτύγχανε (έτυχε να βρίσκεται εκεί)

Κατηγορίες ρημάτων που δέχονται κατηγορηματική μετοχή:

• Εἰμὶ, γίγνομαι, ὑπάρχω και τα συγγενή τους.
• Δατελῶ, διάγω, διαγίγνομαι, λανθάνω, οἴχομαι, τυγχάνω, φαίνομαι, φανερὸς εἰμὶ, φθάνω. Με τα ρήματα αυτά η μετοχή μεταφράζεται ως ρήμα και το ρήμα ως επίρρημα.

Π.χ.        Ἔτυχεν ὤν (τυχαία βρισκόταν)
                Ἔλαθον εἰσελθόντες (μπήκαν κρυφά)
                Φαίνεται ἐπιβουλεύων (φανερά επιβουλεύεται)               

• Τα ρήματα ψυχικού πάθους (ἀγαπῶ, ἥδομαι, χαίρω, άγανακτῶ, ἄχθομαι, ὁργίζομαι, αἰσχύνομαι).

Π.χ.        Ἔχαιρεν ἀκούων ταῦτα.

• Τα ρήματα που σημαίνουν έναρξη, λήξη (ἄρχω, ἄρχομαι, λήγω, παύομαι).

Π.χ.        Ἄρξομαι λέγων.

• Τα ρήματα που σημαίνουν ανοχή, καρτερία, κόπο, κάματο (ἀνέχομαι, καρτερῶ, κάμνω, ὑπομένω, ἀπαγορεύω)

Π.χ.        Ἀπείρηκα ἤδη βαδίζων καὶ τρέχων (βαρέθηκα πια να…)

• Τα ρήματα που φανερώνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη (ἀκούω, οἶδα, ὁρῶ, αἰσθάνομαι, ἐπίσταμαι, γιγνώσκω, κατανοῶ, συνοίδα, μανθάνω, μέμνημαι κλπ).

Π.χ.        Οὐκ αἰσθάνεσθε ἐξαπατώμενοι; (δεν καταλαβαίνετε ότι σας εξαπατούν;)
                Ἴσθι ἀνόητος ὤν (ξέρε το πώς είσαι ανόητος).
                Μέμνημαι τοιαῦτα ἀκούσας σου (θυμάμαι ότι άκουσα από ‘σένα τέτοια πράγματα).

• Τα ρήματα που φανερώνουν δείξη, δήλωση, αγγελία, έλεγχο (δείκνυμι, δηλῶ, φαίνω, αγγέλω, ἐλέγχω, ἐξελέγχω).

Π.χ.        Ἠγγέλθη Φίλιππος ἀσθενῶν ἤ τεθνεὼς; (ήρθε είδηση ότι ο Φίλιππος αρρώστησε ή ότι πέθανε;)
                Ἀδικοῦντα Φίλιππον ἐξελέγξω (θα αποδείξω ότι ο Φίλιππος αδικεί).

• Τα ρήματα νικῶ, ἡττῶμαι, ἀδικῶ, χαρίζομαι, εὖ ποιῶ, κακῶς ποιῶ, κρατῶ.

Οι κατηγορηματικές μετοχές αναλύονται σε ειδικές προτάσεις.

Π.χ.        Φανήσεται ταῦθ’ ὡμολογηκῶς.
                Φανήσεται, ὅτι ὡμολόγηκε ταῦτα.
 


Γ. Επιρρηματική Μετοχή
Ονομάζουμε τη μετοχή που χρησιμοποιείται για να εκφράσει επιρρηματικές σχέσεις. Τη διακρίνουμε στα ακόλουθα είδη:

1. Χρονική Μετοχή
Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους, εκτός από Μέλλοντα. Δέχεται άρνηση οὐ ή μη. Συνοδεύεται συνήθως από τα επιρρήματα: ἄμα, αὐτίκα, ἔτι, ἐξαίφνης, εἶτα, ἔπειτα, ἤδη, μεταξὺ, τότε. Μεταφράζεται με τα όταν, αφού, ενώ.
Οι παρακάτω χρονικές μετοχές μεταφράζονται με εμπρόθετους προσδιορισμούς ή με επιρρήματα: ἀρχόμενος = στην αρχή, τελευτῶν = στο τέλος, διαλιπὼν = έπειτα από λίγο, ἀνύσας = γρήγορα.
Π.χ.        Ἀφικόμενος εἰς Δελφοὺς ἔθυσε τῷ Θεῷ.
                Ἀκούσαντες ταῦτα ἀπήλαυνον.
                Δειπνήσαντες πορεύεσθε.

2. Αιτιολογική Μετοχή
Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους (σπάνια σε μέλλοντα). Δέχεται άρνηση οὐ. Μεταφράζεται με το γιατί, επειδή, διότι, αφού.
Συνήθως βρίσκονται δίπλα της τα μόρια: ἅτε δὴ, οἷον δὴ, ἅτε, οἷα δὴ και η μετοχή τότε εκφράζει μια πραγματική αιτιολογία και στη μετάφραση προσθέτουμε το επίρρημα «πραγματικά».
Όταν βρίσκονται κοντά της τα μόρια ὡς, ὥσπερ η μετοχή εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία και μεταφράζεται με τα: τάχα, δήθεν, με την ιδέα ότι.
Π.χ.        Παρανομοῦσι λακεδαιμόνιοι οὐ διδόντες σοι τὸ χρυσίον.
                Κῦρος ἅτε παῖς ὤν ἥδετο τῇ στολῇ.
                Λέγει ὡς ὑβριστὴς εἰμι ὥσπερ μέλλων ἀληθῆ λέγειν.

3. Τελική Μετοχή
Βρίσκεται πάντα σε χρόνο μέλλοντα. Παίρνει άρνηση μη. Συνοδεύεται από ρήματα που φανερώνουν κίνηση, αλλά και από άλλα ρήματα με τη συνοδεία πάντοτε του ὡς. μεταφράζεται με το «για να…».
Π.χ.        Οὗτος ἥκει ἀμφισβητήσων.
Ἔπλεον πολεμήσοντες.
                Ὁ δὲ συλλαμβάνει Κῦρον ὡς ἀποκτενῶν.

4. Υποθετική Μετοχή
Βρίσκεται σε κάθε χρόνο εκτός από μέλλοντα. Παίρνει άρνηση μὴ και μεταφράζεται με το «αν». Όταν μια μετοχή βρίσκεται κοντά σε δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, δυνητικό απαρέμφατο ή σε οριστική μέλλοντα, τότε κατά κανόνα η μετοχή είναι υποθετική.
Π.χ.        Δίκαια δράσας συμμάχους ἔξεις Θεοὺς.
                Οὐκ ἔστιν ἠμῖν μὴ νικῶσι σωτηρία.
                Αἰσχύνοιντο ἄν μὴ ἀποδίδοντες χάριτας.

5. Εναντιωματική Μετοχή
Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους εκτός από μέλλοντα. Ισοδυναμεί με εναντιωματική πρόταση και παίρνει άρνηση οὑ. Μεταφράζεται με τα: αν και, και αν, μολονότι. Συνοδεύεται συνήθως από τα: καὶ, καίπερ, πάνω, καὶ ταῦτα, ὄμως, ἀλλ’ ὄμως, ἀλλὰ καὶ, ὅπως, εἶτα, ἔπειτα.
Π.χ.        Οὐδὲν ἑρῶ ἔχων είπεῖν.
                Πολλοὶ ὄντες εὐγενεῖς εἰσι κακοὶ.
                Τὸν Ὀρόνταν καὶ τότε προσεκύνησαν καίπερ εἰδότες ὅτι έπὶ θάνατον ἄγοιτο.

6. Τροπική μετοχή
Βρίσκεται συνήθως σε χρόνο ενεστώτα. Παίρνει άρνηση οὐ και μεταφράζεται με το -οντας στο τέλος της λέξης (λέγων = λέγοντας), ενώ όταν είναι αρνητική μεταφράζεται με το «χωρίς να».
Π.χ.        Ἧκεν ἄγων ἄνδρα ἔκοντα τόξον.
                Θηβαῖοι ἀνεχώρησαν ἐκ τῆς γῆς οὐδὲν ἀδικήσαντες.



Υποκείμενο μετοχής

• Η επιθετική μετοχή έχει ως υποκείμενο το άρθρο της, αν είναι έναρθρη, ή μια λέξη στην ίδια πτώση, αν είναι άναρθρη.

Π.χ.        Οἱ ἐκπλέοντες ἐκ του λιμένος…
               

• Η κατηγορηματική μετοχή έχει ως υποκείμενο ή το υποκείμενο του ρήματος ή το αντικείμενο του ρήματος.

Π.χ.        Ὁ νόμος φαίνεται ἀπαγορεύων.
               

• Η επιρρηματική μετοχή έχει ως υποκείμενο μια λέξη πάντα στην ίδια πτώση.

Π.χ.        Οἱ βάρβαροι ἐτόξευσαν αὐτοὺς ἀναβαίνοντας.
 


Απόλυτος και Συνημμένη Μετοχή

• Απόλυτος λέγεται η επιρρηματική μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν έχει καμία συντακτική σχέση με άλλη λέξη της πρότασης αλλά είναι αποκλειστικά και μόνο υποκείμενό της. Η απόλυτος μετοχή μπορεί να είναι σε γενική πτώση και το υποκείμενό της φυσικά είναι και αυτό σε γενική.

Π.χ.        Οἱ Ἀθηναῖοι ἐξέπεμψαν ἀποικίαν οὐχ ἱκανῆς οὔσης τῆς Ἀττικῆς.
Η γενική «τῆς Ἀττικῆς» λέγεται γενική απόλυτος.Όταν μια επιρρηματική μετοχή βρίσκεται σε γενική, σχεδόν πάντα, είναι απόλυτος.
Οι μετοχές των απρόσωπων ρημάτων είναι πάντα απόλυτες, μπαίνουν σε πτώση αιτιατική (ουδετέρου και ενικού), έχουν ως υποκείμενο απαρέμφατο (ή ουδέτερο αντωνυμίας) και ως προς το είδος τους είναι συνήθως εναντιωματικές και σπανιότερα αιτιολογικές ή κατηγορηματικές. 
Εκτός από γενική απόλυτος υπάρχει και αιτιατική απόλυτος. Αυτή προέρχεται από ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις και ισοδυναμεί με παραχωρητική πρόταση. Το υποκείμενό της είναι απαρέμφατο.
Συνήθεις αιτιατικές απόλυτες είναι οι: ἐξὸν, μετὸν, παρὸν, ὄν, δέον, προσῆκον, πρέπον, μέλον, ὑπάρχον, δοκοῦν.
Π.χ.        πολλάκις πλέονεκτῆσαι ὑμῖν έξὸν οὐκ ἠθελήσατε (αν και ήταν δυνατόν…).

• Συνημμένη λέγεται η επιρρηματική μετοχή που το υποκείμενό της είναι βασικός όρος της πρότασης.

Π.χ.        Οὗτος ἥκει ἀμφισβητήσων.

Άσκηση: Στις παρακάτω προτάσεις να κάνετε πλήρη σύνταξη και να αναγνωρίσετε τα είδη των μετοχών.

1. Διατετέλεκα πάντα χρόνον πολεμὼν τοις βαρβάροις.
2. Κλέαρχος ἐπολέμει τοῖς θραξὶ τοῖς ὑπὲρ Ἐλλήσποντον οἵκουσι.
3. Πολλοὶ εἱσὶ οἱ φίλοι των εὐτυχούντων.
4. Οἱ στρατιῶται εἶχον τὰς ἀσπίδας ἐκκεκαλυμένας
5. Ὁ Θεὸς πολλάκις χαίρει τοὺς μεγάλους ποιῶν μικροὐς.
6. Λαμβάνω Ἱσμηνίαν ὡς πολεμἠσοντα.
7. Ἀπέπλευσαν οὑδὲν πράξαντες.
8. Τοῦτο λέξων ἔρχομαι.
9. Μέμνημαι καὶ τοῦτο σοῦ λέγοντος.
10. Ὁ Μίνως ἀεὶ διετέλει κακῶς ἀκούων.
11. Εὐθὺς νέοι ὅντες τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται.
12. Οὖτος ἥκει αμφισβητήσων.
13. Ἡ ψυχὴ πολλὰ σφάλλεται διαφθαρείσης τῆς διανοίας.
14. Ἄμα ταῦτα εἰπὼν ἀνέστη.
15. Ἕλληνες ὄντες κατὰ τῆς Ἑλλάδος μάχονται.
16. Ἔχαιρεν ἀκούων ταῦτα.
17. Ὀρῶμεν πάντα ἄληθῆ ὄντα.
18. Τρόπαιον ἔστησαν ὡς νενικηκότες.
19. Θηβαῖοι ἀνεχώρησαν οὑδὲν ἀδικήσαντες.
20.  Κῦρος ἄτε παῖς ὥν ἤδετο τῇ στολῇ.
21. Πατρικὸς φίλος ἡμῖν τυγχάνεις ὥν.
22. Οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο ὡς πολεμήσοντες.
23. Ἐνίκησαν ἠγουμένου Ἀγηστρατίδου.
24. Καὶ αὐτοῦ ταῦτα λέγοντος Κλεινίας ἀπεκρίθη.
25. Οὐκ ἐσώσαμεν σὲ οἴον τὲ ὄν καὶ δυνατὸν ὄν.
26. Ἐκείνοι εἰσελθόντες εἶπεν ο Κριτίας.
27. Ξυλευόμενός τις παρά τινα ποταμὸν τὸν πέλεκυν ἀπέβαλε.
28. Ὁ ζητῶν εὐρίσκει.
29. Λύσανδρος παρέπλει εἰς Λάμψακον σύμμαχον οὖσα τῶν Ἀθηναίων.
30. Οἱ φεύγοντες ἐκ Φλειοῦντος ἐπορεύοντο εἰς Λακεδαίμονα.
31. Οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ ὁλίγοι ὄντες ἐνίκησαν Θηβαίους.
32. Βασιλεὺς τοὺς στρατηγοὺς πεφονευκὼς τὰς σπονδὰς ἔλυσεν.
33. Οἱ δικασταὶ ἤκουσαν τῶν μαρτύρων λεγόντων.
34. Λύσανδρος τὰ ὑπάρχοντα χρήματα Κύρῳ ἀπέδωκεν.
35. Χαίρω, ὦ Λυσίμαχε, τῷ ἀνδρί πλησιάζων.
36. Βουλόμενοι δὲ τὸ σαφὲς εἰδέναι κατέπλευσαν ἐς ἔμβατον τῆς Ἐρυθραίας.
37. Πέμπων δὲ πρέσβεις ὁ Παυσανίας πρὸς τοὺς ἐν Πειραιεῖ ἐκέλευεν ἀπιέναι ἐπὶ τὰ ἑαυτῶν.
38. Οὐκ αἰσχύνονται τρεῖς ἤ τέτταρας μνᾶς ὑπὲρ τούτων αἰτοῦντες.
39. Δερκυλίδας ἄρξων ἀφίκετο ἐπὶ τὸ στράτευμα.
40. Ὁρῶν δὲ ταῦτα ὁ Θρασύβουλος καὶ οἱ ἄλλοι ὁπλῖται ἐβοήθουν
41. Πάχης πέμψας καὶ ἐς τὴν Ἄντισσαν τριήρεις προσεκτήσατο.
42. Ἐκεῖνός γε μὴν ὑμνῶν οὔποτ’ ἔληγεν.
43. Ἀλλὰ μὴν αὐτῶν τῶν νόμων ἀκούσαντες γνώσεσθε.
44. Ἀλλ’ ἥδομαι μέν, ὦ Κλέαρχε, ἀκούων σου φρονίμους λόγους.
45. Ὁ μὲν νόμος κελεύει τοὺς παῖδας ἡβήσαντας κυρίους τῆς μητρός εἶναι.
46. Φαίνεσθε τἀναντία ὧν βούλεσθε διαπραττόμενοι.
47. Γενομένης εἰρήνης ἡ πόλις ἐσώθη.
48. Γενομένης εἰρήνης ἡ πόλις ἐσώθη.
49. Οὐκ εὑρήσετέ με στασιάζοντα (= να επαναστατώ).
50. Ὁρῶ τούς ἄνδρας μᾶλλον τοῦ προσήκοντος ἀχθομένους.
51. Νυκτός γενομένης ἠδικήσατε ἡμᾶς πολέμου ἄρχοντες.
52. Τῶν στρατιωτῶν λεγόντων, ὁ στρατηγὸς ἀπεκρίνατο.
53. Ὅρα ὑμᾶς πιστεύοντας ταῖς διαβολαῖς.
54. Νενικηκότες τροπαῖον ἐστήσαντο.
55. Φανερός ἦν τοῖς νόμοις ὑπηρετῶν.
56. Ξυλευόμενός τις παρά τινα ποταμὸν τὸν πέλεκυν ἀπέβαλε.
57. Τοῦ δέ ρεύματος παρασύραντος τὸν πέλεκυν ὁ ἄνθρωπος ὠδύρετο.
58. Τινές δὲ τῶν Χαλδαίων ληζόμενοι (= με τη ληστεία) ζῶσιν.
59. Αγησίλαος ἔτι νέος ὤν ἔτυχε τῆς βασιλείας.