Ετερόπτωτοι Προσδιορισμοί

Συνοπτικά:

• Γενική:
  • Διαιρετική – Κτητική – Δημιουργού - Ύλης/περιεχομένου – Ιδιότητας – Καταγωγής – Αξίας – Αιτίας – Συγκριτική – Υποκειμενική – Αντικειμενική.
• Αιτιατική:
  • Αναφοράς
• Δοτική:
  • Αναφοράς – Προσωπική – Αντικειμενική.

Όταν ο ονοματικός προσδιορισμός δεν συμφωνεί στην πτώση με τη λέξη που προσδιορίζει τότε καλείται ετερόπτωτος προσδιορισμός και τίθεται σε μια από τις πλάγιες πτώσεις: Γενική, Δοτική, Αιτιατική.

​Γενική
Όταν εξαρτάται από ουσιαστικό ή επίθετο μπορεί να είναι:

• Γενική Διαιρετική: Φανερώνει το σύνολο, ενώ το ουσιαστικό ή το επίθετο είναι μέρος του συνόλου αυτού. Συχνά τη βρίσκουμε ύστερα από λέξεις που δηλώνουν ποσό, αριθμό, εμπρόθετο προσδιορισμό, και υπερθετικό (πολὺ, πᾶν, τὶ, ἡμισυ)

Π.χ.        Πολλοί τῶν στρατιωτῶν. 
Οἱ νέοι τῶν ὁπλιτῶν.

• Γενική Κτητική: Φανερώνει τον κτήτορα, κάτοχο ενός πράγματος. Συχνά τίθεται ύστερα από τα: φίλος, συγγενής, ξένος, κοινὸς, ἱερὸς, ἐχθρὸς, οἰκεῖος, ἑταῖρος, ἴδιος.

Π.χ.        Ἡ οἰκία τοῦ πρυτάνεως. 
Μένων ἦν φίλος τοῦ Ἀριαίου.

• Γενική του Δημιουργού: Φανερώνει εκείνον που δημιουργεί κάτι.

Π.χ.        Νόμοι Δράκοντος. 
Λόγος Λυσίου.
Ἔργον ἀνδρὸς.

• Γενική του Περιεχομένου ή της Ύλης: Φανερώνει την ύλη από την οποία είναι κατασκευασμένο  κάτι ή το περιεχόμενό του.

Π.χ.        Τοῖχος πλίνθου.
                Στέφανος δάφνης.       

• Γενική της Ιδιότητας: Φανερώνει το μέγεθος, την ένταση, την ηλικία, το χρόνο και συνοδεύεται από αριθμητικό.

Π.χ.        Ὁδὸς πέντε ἡμερῶν.
                Παῖς τριῶν ἐτῶν.
                Μισθὸς τριῶν ἡμερῶν.

• Γενική της Καταγωγής ή της Συγγένειας: Φανερώνει καταγωγή ή συγγενική σχέση.

Π.χ.        Ὁ Θουκυδίδης Ὀλόρου.

• Γενική της Αξίας ή του τιμήματος: Φανερώνει το πόσο αξίζει ένα πράγμα. Επίθετα που δέχονται γενική της αξίας είναι: ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, τίμιος, ὤνιος, ὠνητὸς.

Π.χ.        Οἰκία δέκα μνῶν.     

• Γενική της Αιτίας: Φανερώνει την αιτία για την οποία γίνεται κάτι. Επίθετα που δέχονται γενική της αιτίας είναι: αἴτιος, ἀναίτιος, ἔνοχος, ὑπέυθυνος, ὑπόδικος, ὑπόλογος.

Π.χ.        Ὑπόδικος κολπῆς.
                Ἔνοχος δειλίας.

• Γενική Υποκειμενική: Φανερώνει το υποκείμενο κάποιας ενέργειας. Για να την εντοπίσουμε τρέπουμε τον προσδιορισμό σε ρήμα, οπότε η γενική θα τεθεί ως Υποκείμενο.

Π.χ.        Ἡ εἴσοδος τῶν Ἀθηναίων → Εἰσῆλθον οἱ Ἀθηναῖοι.
                Ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων → Νίκησαν οἱ Ἑλληνες.

• Γενική Αντικειμενική: Φανερώνει το αντικείμενο κάποιας ενέργειας. Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία, αλλά τώρα η γενική θα είναι αντικείμενο του ρήματος. Επίθετα που συντάσσονται με γενική αντικειμενική είναι όσα φανερώνουν επιμέλεια ή αμέλεια, μνήμη ή λήθη, εμπειρία ή απειρία, μετοχή ή πλησμονή, εξουσία, χωρισμό, απαλλαγή, στέρηση, διαφορά, φειδώ και όσα επίθετα φανερώνουν σύγκριση.

Π.χ.        Μέτοχος τοῦ πολέμου.
                Ἐπιμελὴς τῶν οἰκεὶων.
                Φειδωλὸς κόπων.

• Γενική Συγκριτική: Φανερώνει σύγκριση και τίθεται ύστερα από λέξεις συγκριτικού βαθμού. Επίσης ύστερα από επίθετα που λήγουν σε –πλάσιος και ύστερα από τα: ἕτερος, πρότερος, δεύτερος, ὕστερος, ἄλλος, περισσὸς, ἐνάντιος, ἀλλότριος. Η γενική συγκριτική πολύ συχνά επιτελεί και τον ρόλο του β’ όρου σύγκρισης.

 
Όταν εξαρτάται από επίρρημα η γενική μπορεί να είναι:

• Γενική Διαιρετική: Όταν εξαρτάται από επιρρήματα τοπικά, χρονικά, ποσοτικά.

Π.χ.        Πανταχοῦ τῆς γῆς.
                Πότε τῆς νυκτὸς.
                Ποῦ τῆς γῆς.

• Γενική της Αφετηρίας: Όταν εξαρτάται από επιρρήματα Τροπικά, από όσα φανερώνουν απομάκρυνση ή χωρισμό, από τα προθετικά (ἑντὸς, εἴσω, ἔγγὺς, πλησίον, ὅπισθεν, ἕμπροσθεν, μεταξὺ, ἐναντίον, ἐκατέρωθεν).

Π.χ.        Πλησίον τοῦ τείχους.
                Ἔξω αὐλείων πυλῶν.
 


Αιτιατική

Η Αιτιατική που εξαρτάται από ένα ουσιαστικό ή επίθετο καλείται Αιτιατική της Αναφοράς και συνήθως είναι οι λέξεις: ἀριθμὸν, βάθος, γένος, εὔρος, μέγεθος, ὄνομα, μῆκος, πλῆθος.
Π.χ.        Ανὴρ θαυμάσιος τὸ κάλλος.
 
 
 
Δοτική

​Η δοτική που εξαρτάται από ουσιαστικό ονομάζεται Δοτική Αντικειμενική και είναι ετερόπτωτος προσδιορισμός.
Π.χ.        Δωρεὰ τῷ Δήμῳ.
              Ἔδωκα δῶρα τοῖς θεοῖς. 
Η δοτική που εξαρτάται από επίθετο ονομάζεται Δοτική Αντικειμενική και είναι ετερόπτωτος προσδιορισμός. Επίθετα που συντάσσονται με Δοτική Αντικειμενική είναι όσα σημαίνουν:

• ωφέλεια ή βλάβη: ὠφέλιμος, βλαβερὸς, ἐπιζήμιος.
• Φιλία ή έχθρα: Φίλος, ἐχθρὸς, πολέμιος, διάφορος, ἐνάντιος, δύσνους, δυσμενὴς, εὔνους.
• Ευπείθεια ή υποταγή: εὐπεθὴς, ὑπήκοος.
• Αρμόζει ή πρέπει: ἀρμόδιος, πρεπώδης, ἀπρεπὴς.
• Ομοιότητα ή ταυτότητα: ὁ αὐτὸς, ὁ ὅμοιος, ἀνόμοιος, πολλαπλάσιος.
• Ισότητα ή συμφωνία: ἴσος, ἄνισος, ἴσόρροπος, σύμφωνος, ὁμόγλωσσος.
• Ακολουθία ή διαδοχή: ἀκόλουθος, διάδοχος.
• Προσέγγιση ή μείξη: πλησίος, γείτων, ὅμορος, ἄμικτος.
• Σύνθετα με τις προθέσεις εν και συν: συγγενής, ἔμφυτος, ἔνοχον, σύμφυτος.

 
Συχνά η δοτική που εξαρτάται από επίθετο είναι Δοτική της Αναφοράς.
Π.χ.        Ἦσαν ὠφέλιμοι τοῖς Ἀθηναίοις οἰ ἱππεῖς (δοτ. Αντ.).
                Ὀ ἀγαθὸς ἔστω φίλος τῷ ἀγαθῷ (δοτ, Αντ.).
                Οὔτε ποσὶν οὔτε χερσὶν εἰμὶ ἰσχυρὸς (δοτ. Αναφ.).
 
Η δοτική που εξαρτάται από επίρρημα μπορεί να είναι Δοτική Συντακτική: Εξαρτάται από τα επιρρήματα ἅμα, ὁμοῦ, ἑπομένως.
Π.χ.        Ἥξει πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμα αὐτῶ.
                Η δοτική συντακτική φανερώνει: χρόνο, συνοδεία, ακολουθία, συμφωνία.

Άσκηση: Να εντοπίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς και να τους χαρακτηρίσετε

1. Ἐξακόσιοι τὸν ἀριθμὸ
2. Ἀξιος ἐπαίνου
3. Ἡ στρατιὰ τοῦ Ξέρξη
4. Σωφρονέστερος τοῦ ἀδερφοῦ
5. ὁμοίως ἐκείνῳ
6. Ἡ στρατιὰ τῶν Ἑλλήνων
7. Ὠφέλιμος τῇ πατρίδι
8. Πλοῦς δύο ἠμερῶν
9. Ἡ ἀντίδρασις τοῖς ἱππεῦσι ἦν σφόδρα
10. Πᾶς ὁ χρυσὸς ἀρετῆς οὐκ ἀντάξιος
11. Οἱ πολῖται ἔχουσι εὔνοια τῆ πόλει
12. ὁ ἀγὼν ἐστὶ κοινὸς τῆς πόλεως
13. οἱ γενναῖοι τῶν στρατιωτῶν
14. ἐπιθυμία βλαβερὰ τῷ σώματι καὶ τῇ ψυχῇ
15. νόμισμα ἀργύρου
16. Ἡ Ἀθηνᾶ τοῦ Φειδίου
17. Εἶς τῶν στρατιωτῶν
18. ὁ ὑιὸς τοῦ Φιλίπου
19. Τὸν δίφρον ἐποίησεν ἰσχυρῶν ξύλων
20. Τυφλὸς τὰ τ’ ὦτα τὸν τὲ νοῦν τὰ τ’ ὅμματα
21. Θουκυδίδης ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν πελοπονησίων καὶ τῶν Ἀθηναίων
22. Οὐδὲν κτῆμα σεμνότερον άρετῆς ἐστὶ
23. Ἡ παῦσις τοῦ πολέμου ὠφέλιμος ἦν τοῖς συμμάχοις
24. Εὐδαίμων ἐφαίνετο ὁ ἀνὴρ τοῦ τρόπου καὶ τῶν λόγων
25. Αἰσχρὸν έστὶ τοὺς παῖδας μὴ μιμεῖσθαι τὰς σπουδαίας τῶν γονέων
26. Οὗτοι ἐμπειροι πολέμου εἰσι
27. Εἰμὶ κριτὴς ἀγώνων  
28. Οἱ φρόνιμοι τῶν ἀνθρώπων εὐδαίμονές εἰσιν.
29. Οἱ δ’ ἡμέτεροι πρόγονοι οὐκ ἐφοβήθησαν τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων.
30. Ἀπόλλων λέγεται ἐκδεῖραι τὸ δέρμα τοῦ Μαρσύου ἐν τῶ ἄντρῳ.
31. Ἀτρέως υἱοὶ ἦγον Ἀχαιοὺς ἐπὶ Τροίαν.
32. Περὶ τὸν ναὸν ἄλσος ἡμέρων δένδρων ἐφυτεύθη.
33. Ὀκτὼ σταδίων ἤδη ἐπετέλεστο τεῖχος.
34. Ἔφεσος ἀπέχει απὸ Σάρδεν τριῶν ἡμερῶν ὁδόν.
35. Ἅ εἴληφε τῆς πόλεως ἀποδώσει.
36. Εἰς τοῦτο τῆς ἡλικίας ἀφῖκται.
37. Αἱ φιλότιμοι τῶν φύσεων τῷ ἐπαίνῳ παροξύνονται.
38. Ἄγαλμα λίθου τῷ θεῷ ἐποίησεν.
39. Ἔδωκε αὐτῷ νόμισμα χρυσοῦ.
40. Δεῖ λόγον δοῦναι καὶ δίκην τῶν πεπραγμένων.
41. Σοὶ ἀρετῆς τίς μετουσία;
42. Δέκα μνῶν χωρίον ἔχει.
43. Γονέων ἀμέλειαι τῷ ἀγαθῷ οὐ προσήκει.
44. Οὐδεὶς ἔνοχός ἐστι δειλίας.
45. Γυναῖκα δεῖ κατήκοον εἶναι τοῦ ἀνδρός.
46. Ὁ κατὰ λόγον ζῶν μέτοχος σοφίας ἐστί.
47. Μικρὰ μέτρα σίτου πολλοῦ ἀργυρίου ἄξιά ἐστιν.
48. Ἄλλο τὸ πράττειν τοῦ λέγειν ἐστί.
49. Ἐπύαξα προτέρα Κύρου πέντε ἡμέρας ἀφίκετο.
50. Ἡ κρίσις τῶν θεῶν σοφὴ ἐστιν.
51. Ἡ νίκη τῶν βαρβάρων ἐφόβησεν τοὺς Ἕλληνας.

Άσκηση: Να χαρακτηρισθούν οι ομοιόπτωτοι και ετερόπτωτοι προσδιορισμοί

1. Ἁλέξανδρος, ὁ βασιλεὺς, ὠνομάσθη μέγας.
2.  Μόνοι οἱ θεοὶ ἄνευ λύπης διάγουσιν.
3. Ἦλθεν Ἀλκέτας ὁ ἐν τῇ ἡπείρῳ ὕπαρχος.
4. Τοῦτο μαρτυρεῖ ὁ λόγος τῶν ποιητῶν.
5.  Βασιλεύει ἐν ᾍδῃ ὁ ἀδελφὸς τοῦ Διὸς Πλούτων.
6.  Ἡ τῶν ἐναρέτων ὁμιλία ἄσκησις ἀρετῆς ἐστιν.
7.  Αἱ πηγαὶ τῶν ποταμῶν ἐν τοῖς ὄρεσίν εἰσιν.
8.  Καταλαμβάνει Θρασύβουλος τὴν Φυλήν, χωρίον ἰσχυρόν.
9.  Τὸν Μιλήσιον λῃστὴν, Θεόπομπον, Λύσανδρος εἰς Λακεδαίμονα ἔπεμψεν.
10.  Ἡγεῖτο τοῦ στρατεύματος Κίμων, ὁ Μιλτιάδου.
11.  Δεῖ βοηθεῖν τοῖς παροῦσι συμμάχοις.
12.  Σὺ ἐποίησας ἀξίως τῆς πατρίδος.
13. Ὅμηρος, ὁ ποιητής, Ἕλλην ἦν.
14.  Λύσανδρος παρέπλει εἰς Λάμψακον οὖσαν σύμμαχον τῶν Ἀθηναίων.
15.  Ὁ νόμος Λυκούργου λιτότητα ἠξίου παρὰ πάντων Λακεδαιμονίων.
16.  Γάιος, ὁ ὕπατος, Πύρρῳ, τῷ βασιλεῖ, εὔχεται χαίρειν.
17.  Ὁ μέλας ζωμὸς τροφὴν τοῖς Λακεδαιμονίοις παρεῖχε.
18.  Ὁ Λυδῶν βασιλεὺς, Κροῖσος, ἐνομίζετο πλουσιώτατος πάντων.
19.  Ἱππεῖς ὠφέλιμοι τῷ στρατεύματί εἰσιν.
20.  Ἀστυάγης Κῦρον, τὸν τῆς θυγατρὸς υἱὸν, καλὸν ἱμάτιον ἐνέδυσεν.
21.  Περικλῆς τοῦτων ἐγένετο μαθητής, Ἀναξαγόρου καὶ Δάμωνος.
22.  Οἱ ἐκ Σπάρτης ὁπλῖται τῷ ἀναρίθμῳ στρατῷ τοῦ βασιλέως διαμάχεσθαι ἐτόλμησαν.
23.  Τοῖς πλείοσι βουλευταῖς ἔδοξε τοὺς τῶν πρέσβεων λόγους μὴ δέξασθαι.
24.  Οἱ ἐχθροὶ κατέκαυσαν τὰς ναῦς ἐρήμους.