Διάλογος
Έννοια διαλόγου
Ο διάλογος είναι μέσο επικοινωνίας και επίλυσης των διαφορών μεταξύ ατόμων και λαών. Είναι η τελειότερη μορφή επικοινωνίας γιατί στηρίζεται στο λόγο, που αποτελεί μέσο έκφρασης των σκέψεων και των συναισθημάτων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο διάλογος αποτελεί την πεμπτουσία της Δημοκρατίας. Με το διάλογο ο άνθρωπος, διατυπώνει ιδέες και ανταλλάσσει τις σκέψεις και εξωτερικεύει τον εσωτερικό του κόσμο μέσα από μια ατελεύτητη διαδικασία επικοινωνίας. O διάλογος διαδραματίζει αποφασιστικά στην ολοκλήρωση του ατόμου και στην αναβάθμιση της κοινωνίας, αφού αποτελεί υπέρτατη κοινωνική και πνευματική αξία.
Διάλογος είναι μορφή επικοινωνίας και πραγματώνεται με:
Διάλογος είναι μορφή επικοινωνίας και πραγματώνεται με:
- Την αντιπαράθεση των απόψεων. Βασικό συστατικό στοιχείο του διαλόγου είναι η διαφωνία, που τον διακρίνει από την απλή συνομιλία.
- Την εναλλαγή των απόψεων. Τα διαλεγόμενα μέρη αναλαμβάνουν το ρόλο πομπού και δέκτη, που αντικαθιστούν αμοιβαία ο ένας τον άλλον κατά τη συζήτηση.
- Στόχος της αντίθεσης που εκφράζεται με το διάλογο είναι η εξέταση της ορθότητας των πραγμάτων, η διαμόρφωση μιας άποψης που θα στηρίζεται στη σύζευξη των αντιπαρατιθέμενων γνωμών, η αναζήτηση της αλήθειας («την αλήθεια που την έδειξαν οι θεοί απ’ την αρχή στον άνθρωπο, αλλά με το πέρασμα του χρόνου να την αναζητούν και να τη βρίσκουν όρισαν») – (Ξενοφάνης).
- Επιβάλλεται πάντα η ύπαρξη κανόνων και προϋποθέσεων, που πρέπει να ακολουθούν οι διαλεγόμενοι, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος του μονολόγου ή της λογομαχίας.
Προϋποθέσεις για εποικοδομητικό διάλογο
- Η σαφής γνώση του αντικειμένου της συζήτησης, αλλά και η ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια εξασφαλίζουν την αλληλουχία των απόψεων και τη δυνατότητα πειθούς.
- Η ετοιμότητα και η ευστροφία είναι χαρακτηριστικά που δυναμώνουν πάντα τη θέση του ομιλητή και του επιτρέπουν να προβάλλει εύστοχη επιχειρηματολογία.
- Η διαφωνία είναι αναπόφευκτη στον ελεύθερο δημοκρατικό διάλογο, επειδή με τη διαφωνία και τον αντίλογο οξύνεται η κρίση, ενδυναμώνεται ο προβληματισμός, διατυπώνονται νέες ιδέες και αρχές, επιλύονται οι διαφορές και γεφυρώνονται τα χάσματα.
- Η δημοκρατία ως πολίτευμα και ως τρόπος ζωής αποτελεί εγγύηση για το διάλογο γιατί έτσι μόνο ανταλλάσσονται απόψεις και εξασφαλίζεται η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Ο πλουραλισμός απόψεων και η πολιτική πολυφωνία αποτελούν ζωτικό στοιχείο της δημοκρατίας. Το δημοκρατικό πολίτευμα στηρίζεται στην ελευθεροτυπία και στην ελεύθερη πάλη των ιδεών.
- Αναγκαίος όρος για μια γόνιμη συζήτηση είναι η ελευθερία της έκφρασης καθώς και η απρόσκοπτη διακίνηση των ιδεών. Είναι αναγκαίο οι διαλεγόμενοι να αντιμετωπίζονται ισότιμα και να εκφράζουν αδέσμευτα όσα πρεσβεύουν.
- Ο σεβασμός για τη γνώμη του άλλου και η αξιολόγηση κάθε συνομιλητή ανάλογα μόνο με την ορθότητά της.
- Η διατήρηση της ηρεμίας, της αυτοκυριαρχίας και της σύνεσης ακόμα και όταν παρουσιάζονται θέσεις αντίθετες προς τις υπάρχουσες.
- Απαιτείται ωριμότητα από την πλευρά του ατόμου, ώστε να γίνονται αποδεκτά τα λάθη του και μην εκλαμβάνεται η ορθότητα της άλλης όψης ως αμφισβήτηση της αξιοπρέπειάς του.
- Από τα δύο παραπάνω στοιχεία συνεπάγεται ότι η κατάρριψη του εγωισμού είναι απαραίτητη προϋπόθεση, που εξασφαλίζει την αυτοσυγκράτηση και δε μετατρέπει το διάλογο σε προσωπική αναμέτρηση. Ο διάλογος, ακόμα, θα πρέπει να είναι απαλλαγμένος από την αυθεντία, ώστε να διατηρεί ο συνομιλητής πάντα ανοιχτά και άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του. Η μισαλλοδοξία, η εμπάθεια, η ισχυρογνωμοσύνη, οι λοιδορίες, η λεκτική βία, οι προπηλακισμοί, και οι προκαταλήψεις λειτουργούν αρνητικά και παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του διαλόγου.
- Στόχος του διαλόγου είναι η αναζήτηση της αλήθειας και όχι η εξυπηρέτηση επιμέρους σκοπιμοτήτων ή η επίδειξη των ικανοτήτων του ατόμου.
- Οι αποφάσεις του διαλόγου πρέπει να μετουσιώνονται σε πράξη, διαφορετικά επιτυγχάνεται μόνο η θεωρητική ικανοποίηση των ανησυχιών.
Αποτελέσματα του διαλόγου - αξία
Στο άτομο:
- Ο διάλογος βοηθά το άτομο στην εμπέδωση των γνώσεων που έχει ήδη αποκτήσει, ενώ παράλληλα συντελεί στη διεύρυνση των γνωστικών και πνευματικών του οριζόντων. Επιπλέον, συμβάλλει στον απαγκίστρωση από λανθασμένες αντιλήψεις ή αυθαίρετα συμπεράσματα. Ο διάλογος κινητοποιεί ηθικά και πνευματικά τον άνθρωπο και διευρύνει συνεχώς τους πνευματικούς του ορίζοντες καθώς του προσφέρει συναισθηματική εγρήγορση, σφαιρική και πολύπλευρη προσέγγιση των διαφόρων θεμάτων καθώς και τη δημιουργική αναζήτηση και προσπέλαση της αλήθειας και της ουσίας των πραγμάτων.
- Επιτρέπει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, αφού το άτομο είναι υποχρεωμένο να αναπτύξει τις οποιεσδήποτε απόψεις του στηριζόμενος σε λογικά επιχειρήματα ή να προβάλλει αντίθετες απόψεις, βοηθάει το άτομο στο να αντιμετωπίζει πολύπλευρα την πραγματικότητα και να αποκτήσει μια διευρυμένη και σφαιρική αντίληψη γύρω από τα πράγματα και τα φαινόμενα. Το άτομο γίνεται αντικειμενικό.
- Το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τα συναισθήματά του, να κυριαρχεί σ’ αυτά με την ορθή σκέψη και τη δύναμη του λόγου. Άλλοτε πάλι, εκφράζει συναισθήματα, εξωτερικεύεται, αποβάλλει την εσωστρέφεια, υποτάσσει τον εγωισμό του.
- Καλλιεργούνται τα ηθικά στοιχεία της προσωπικότητας. Καλλιεργείται ο σεβασμός, εκδηλώνεται η φιλία, η άμιλλα, η αυτοκυριαρχία και γίνεται αντιληπτή η αξία της ομαδικότητας και η ανάγκη της συνεργασίας.
- Ο διάλογος αποτελεί ερέθισμα για αυτοκριτική, όταν το άτομο ανακαλύπτει μέσα απ’ αυτόν τις αδυναμίες του χαρακτήρα του και την ένδεια του πνεύματός του.
- Εν κατακλείδι, γίνεται κατανοητό ότι ο διάλογος καλλιεργεί και αναπτύσσει την προσωπικότητα του ατόμου, συμβάλλοντας θετικά προς την κατεύθυνση της ηθικοπνευματικής του ολοκλήρωσης.
- Οι αποφάσεις που απορρέουν από το διάλογο – αποφάσεις κοινής αποδοχής και λογικά επεξεργασμένες – χαρακτηρίζονται από την ορθότητα και προάγουν την ασφαλέστερη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Ο πολίτης που συμμετέχει εμβαθύνει στα προβλήματα με αποτέλεσμα να διαμορφώνει μια συγκροτημένη άποψη για τα διάφορα θέματα.
- Η αντίθεση – ουσιαστικό στοιχείο του διαλόγου – αμφισβητεί κάθε κατεστημένη τάξη πραγμάτων, καταρρίπτει οτιδήποτε προβάλλει ως απόλυτο, με αποτέλεσμα τη δυναμική και δημιουργική εξέλιξη της κοινωνίας. Εξανθρωπίζει, προάγει την κοινωνία, εγγυάται την πολύτιμη ετερότητα.
- Ο διάλογος θεμελιώνει τη δημοκρατία, αφού επιλύει ομαλά τις αντιθέσεις και επιτρέπει τον κριτικό έλεγχο των αποφάσεων που λαμβάνονται στον πολιτικό χώρο. Με το διάλογο, η Δημοκρατία βρίσκει την ολοκλήρωση της και η κριτική φτάνει γρηγορότερα στο στόχο της: τον έλεγχο της πολιτικής ζωής και την προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών.
- Τίθενται σωστά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης, παραμερίζονται οι αψιμαχίες, η βία και οι αντιδικίες που καλλιεργούνται από το φανατισμό.
- Συναφές με το παραπάνω είναι και το εξής: η αμοιβαία υποχώρηση των αντιπαρατιθέμενων που προϋποθέτει ο διάλογος εξασφαλίζει την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και σε παγκόσμιο επίπεδο.
- Ο διάλογος δίνει εναύσματα για ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα που οι συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός κλονίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και αποξενώνουν.
Ο ρόλος του διαλόγου στους τομείς της ανθρώπινης ζωής:
Στην οικονομική ζωή:
- Ο διάλογος εξυπηρετεί όλους τους τομείς της. Με την ανταλλαγή απόψεων στον παραγωγικό τομέα βελτιώνονται οι διαδικασίες της οικονομικής δράσης και αυξάνεται η παραγωγικότητα. Σ’ αυτό συντελεί και ο διάλογος εργαζομένων και εργοδοτών για το συντονισμό των προσπαθειών τους στον κοινό σκοπό. Οι εμπορικές συναλλαγές προωθούνται και βελτιώνονται με το διάλογο.
- Ο διάλογος διδασκόντων και διδασκομένων και των μαθητών μεταξύ τους βοηθά στην ολόπλευρη εξέταση των ζητημάτων της παιδείας, στην ενίσχυση του γόνιμου προβληματισμού, στην ανάπτυξη καλοπροαίρετης κριτικής και ουσιαστικού προβληματισμού για το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στη δημιουργική αφομοίωση των γνώσεων, στην πνευματική εγρήγορση, στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας του μαθητή και στη διαμόρφωση δημοκρατικών συνειδήσεων. Αποτελεί την καλύτερη παιδαγωγική μέθοδο που πρέπει να υιοθετούν οι σύγχρονοι εκπαιδευτικοί.
- Ο διάλογος μεταξύ των επιστημόνων οδηγεί στην επιστημονική πρόοδο, γιατί μ’ αυτόν γίνεται διασταύρωση των γνώσεων και προσέγγιση στην όσο γίνεται αντικειμενικότερη αλήθεια. Παράλληλα, αποφεύγεται η πνευματική μονομέρεια εξαιτίας της μεγάλης επιστημονικής εξειδίκευσης και συνειδητοποιεί κάθε επιστήμονας την κοινωνική του ευθύνη.
- Ο διάλογος βοηθά στη σωστή διαπαιδαγώγηση των νέων και στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους. Παράλληλα, ενισχύει το θεσμό της οικογένειας, αφού εξασφαλίζει την ομαλή, αλλά και γόνιμη συμβίωση των μελών της μέσα σ’ αυτήν. Τέλος, λειτουργεί ως παράγοντας άρσης του χάσματος των γενεών, αφού καλλιεργεί κλίμα αλληλοσεβασμού, συνεργασίας για την επίλυση των κοινών προβλημάτων και αλληλοκατανόησης. Με το διάλογο μεταφέρονται εμπειρίες ζωής, παραδόσεις και αξίες από γενιά σε γενιά και αναπόφευκτα περιορίζεται το χάσμα των γενεών. Οι γονείς λειτουργούν ως υγιή πρότυπα που προσπαθούν να επιχειρηματολογήσουν τις απόψεις τους στα παιδιά τους χωρίς να τους τις επιβάλλουν.
- Στις καθημερινές συναναστροφές ο διάλογος συμβάλλει αποφασιστικά στη στενότερη επαφή και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, στην καταπολέμηση της μοναξιάς που αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η έννοια της φιλίας καλλιεργώντας σταθερά ένα πολυδύναμο πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στα άτομα και τους λαούς αμβλύνοντας τις κοινωνικές αντιθέσεις και περιορίζοντας τις κοινωνικές αντιπαλότητες. Οι πολίτες μέσω του διαλόγου διεκδικούν τα ατομικά και πολιτικά τους δικαιώματα, ασκούν έλεγχο στην εκάστοτε εξουσία και καταδικάζουν απερίφραστα κάθε είδους παρανομίας και ατασθαλίας.
- Ο διάλογος μεταξύ των πολιτικών και κομμάτων είναι αποφασιστικός παράγοντας για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος και γενικότερα για την εγκαθίδρυση της ελευθερίας, της παρρησίας και της δημοκρατίας, κοινωνικοπολιτικών αξιών που δεν μπορούν να πραγματωθούν χωρίς το διάλογο. Ο πολίτης απαλλάσσεται από το δογματισμό και την πνευματική μονομέρεια. Η πολιτική ανεκτικότητα προϋποθέτει την ελευθερία της έκφρασης, τον ανοικτό διάλογο και το σεβασμό στη διαφορετικότητα των απόψεων.
- Ο διάλογος πολίτη – κράτους βοηθά στη δημιουργία κλίματος πολιτικής σταθερότητας, στη σωστή λειτουργία του κρατικού – διοικητικού μηχανισμού, ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών και ταυτόχρονα συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων. Ο λειτουργεί διάλογος ως ένα εργαλείο δημοκρατίας, συνεννόησης των ανθρώπων και επίλυσης των προβλημάτων.
- Σε διεθνές επίπεδο, ο διάλογος μεταξύ των λαών συντελεί στην ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας και εξομαλύνει τις διεθνείς διαφορές. Έτσι, βοηθά στην ειρηνική επίλυση των προβλημάτων που απασχολούν τη διεθνή κοινότητα, συντελώντας στη διαφύλαξη της διεθνούς τάξης και στην παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης.
- Ο διάλογος μεταξύ των λαών αποτελεί τον καλύτερο τρόπο άρσης των αντιπαραθέσεων και διαφωνιών. Οι λαοί αναζητούν κοινούς τρόπους επαφής, συνεργάζονται για την επίλυση των προβλημάτων τους, τηρούν τις διεθνείς συμφωνίες και αναπτύσσουν τις προϋποθέσεις για την παγκόσμια συναδέλφωση και ειρήνη. Σήμερα μάλιστα, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, η αρμονία πολιτισμού και ανάπτυξης με σεβασμό στις πολιτιστικές ταυτότητες, συνιστά ένα στόχο στον οποίο πρέπει να συγκλίνουν οι πολιτικές των κρατών.
- Το διαδίκτυο και η σύγχρονη πληροφορική τεχνολογία δίνουν τη δυνατότητα στον πολίτη να δημιουργήσει το δικό του κίνημα διαμαρτυρίας και παρέμβασης αυξάνοντας τις δυνατότητες παρέμβασης του (ενδυναμωμένος πολίτης-empowered citizen). Ο πολίτης μπορεί να επιλέξει τον τρόπο, τον τόπο και το ρυθμό ενημέρωσης και της παρέμβασής του, συμμετέχοντας σε οποιοδήποτε βήμα διαλόγου ή παρουσιάζοντας τη δική του «εφημερίδα». Η τεχνολογία διαθέτει τα μέσα για να αυξηθεί τόσο η ποσότητα όσο και ή ποιότητα των πληροφοριών που ανταλλάσσονται παγκοσμίως. Η ηλεκτρονική δημοκρατία αποτελεί προϊόν αυτής της έκρηξης στον τομέα των πληροφοριών. Η μετουσίωση της πληροφορίας σε γνώση, η μετατροπή της ανταλλαγής απόψεων σε ουσιαστικό διάλογο, η σύγκρουση διαφορετικών κοσμοαντιλήψεων, η επεξεργασία και όχι απλή συσσώρευση στοιχείων αποτελούν ευθύνη αυτών που μεσολαβούν σ’ αυτούς τους νέους παγκόσμιους χώρους. Οι δημοκρατίες μας βασίζονται στην παραδοχή ότι υπάρχει μια ελάχιστη ποσότητα πληροφοριών στις οποίες όλοι διαθέτουμε πρόσβαση, ενώ απαιτεί ενημερωμένο και ενασχολούμενο με τα κοινά σύνολο πολιτών.
- Η ηλεκτρονική δημοκρατία στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες: την ηλεκτρονική διαβούλευση και συμμετοχή (e-engagement/e-participation) και την ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting). Η έννοια της ηλεκτρονικής διαβούλευσης περιλαμβάνει την εμπλοκή του πολίτη στα κοινά με τη χρήση νέων τεχνολογιών και βασικά του διαδικτύου καθώς και άμεση και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφόρηση. Ο πολίτης/χρήστης, μπορεί να εκφράζει τη γνώμη του και να παίρνει μέρος σε δημοσκοπήσεις, έρευνες, online ερωτηματολόγια ή και να προτείνει ο ίδιος θέματα προς συζήτηση.
(Τα κείμενα και οι ασκήσεις που ακολουθούν αποτελούν επιλογή από την τράπεζα θεμάτων του υπουργείου παιδείας)
Κείμενο: Ο χαρακτήρας του γνήσιου διαλόγου
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο διάλογος είναι η πιο πολιτισμένη, αλλά και η πιο απαιτητική μορφή επικοινωνίας, καθώς προϋποθέτει και αναπτύσσει τις αρετές που βρίσκονται στα θεμέλια της πολιτισμένης ζωής. Ο σκοπός του διαλόγου δεν είναι η πειθώ ή η άσκηση επιρροής, αλλά η ανάδειξη των ανησυχιών, των προβληματισμών, των συναισθημάτων και των αξιών των συνομιλητών. Σαν τη γνήσια επιστημονική έρευνα ο διάλογος δεν έχει προκαθορισμένους ή οριοθετημένους στόχους. Ο χαρακτήρας του καθορίζεται από τους κανόνες που ενυπάρχουν μέσα στα γλωσσικά παιχνίδια και από τις ηθικές και διανοητικές αρετές, που συγκροτούν τον χαρακτήρα αυτών που συνδιαλέγονται.
Γι’ αυτό τον λόγο ο διάλογος δε χρειάζεται διευθυντές, προπονητές, αρχηγούς ή επιθεωρητές, οι οποίοι συνήθως προσπαθούν να επιβάλουν τις δικές τους απόψεις, αξίες και τρόπους ζωής. Αντίθετα, ο διάλογος και ο πολιτισμός που στηρίζεται πάνω σε αυτόν, είναι πάντοτε ελεύθεροι και ανοιχτοί και δεν μπορούν να επιζήσουν κάτω από αυταρχικές ιδεολογίες και μονόλογους. Οι συμμετέχοντες σ’ αυτόν δεν οχυρώνονται πίσω από τα αγαπημένα τους συνθήματα, δόγματα ή προκαταλήψεις, δε δίνουν προστάγματα και αποφεύγουν να συμπεριφέρονται σαν προφήτες, νομοθέτες ή επαναστάτες. Εκφράζουν τις αμφιβολίες και τις γνώμες τους, τις ελπίδες και τους φόβους τους, τις επιθυμίες και τα σχέδιά τους και ακούνε τους συνομιλητές τους με σεβασμό, κατανόηση και υπομονή. Αυτό δε σημαίνει ότι δε διαφωνούν με τους συνομιλητές τους, αλλά οι διαφωνίες τους αποτελούν ευκαιρίες για περισσότερη αυτοεξέταση, κατανόηση και περίσκεψη και όχι αφορμές για αυτοπροβολή ή προσβολή των άλλων.
Στον γνήσιο διάλογο υπερβαίνουμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες και την επιθυμία για αυτοπροβολή και στρέφουμε την προσοχή μας στις σκέψεις του συνομιλητή μας και στις απαιτήσεις του προβλήματος που συζητούμε. Χωρίς μια τέτοια υπέρβαση - που έχει τις ρίζες της στον χαρακτήρα και στο όραμά μας για μια πολιτισμένη ζωή - δεν μπορεί να υπάρξει εποικοδομητικός και δημιουργικός διάλογος. Ο γνήσιος διάλογος έχει το δικό του ρυθμό και τη δική του αρμονία χωρίς κακόφωνους και σκληρούς ήχους.
Όταν, λοιπόν, υπολογίσουμε την τεράστια σημασία των αρετών του διαλόγου, τότε μπορούμε να κατανοήσουμε τον σημαντικό ρόλο του σχολείου στην καλλιέργεια του διαλόγου και στον περιορισμό της λογικής της βίας, η οποία χαρακτηρίζει την εποχή μας. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι η βία είναι το αποτελεσματικότερο μέσο για την επίλυση των προβλημάτων τους, που προκύπτουν στην καθημερινότητα και στις σχέσεις τους με τους άλλους. Για τη διαμόρφωση αυτής της αντίληψης δεν ευθύνονται τα ίδια, αλλά τα ερεθίσματα, που δέχονται καθημερινά από την ευρύτερη κοινωνία, από τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια, από τη συμπεριφορά των μεγαλυτέρων, από τη στάση των πρωταγωνιστών κινηματογραφικών ταινιών.
Με δεδομένη, επομένως, την παραπάνω κοινωνική πραγματικότητα, το σχολείο, σε πείσμα των κοινωνικών συνθηκών και καταστάσεων, πρέπει να λειτουργεί ως χώρος διαμόρφωσης ήθους. Χρειάζεται να προβάλει σωστές κατευθυντήριες αρχές για τη ζωή του νέου και να τού μαθαίνει ότι ο διάλογος και όχι η βία είναι το πιο πολιτισμένο, δημοκρατικό, αλλά και αποτελεσματικό μέσο επίλυσης των όποιων διαφορών.
A. Καπεζίδης, στο ηλεκτρονικό περιοδικό 24γράμματα, 29.9.2014 (διασκευή)
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο διάλογος είναι η πιο πολιτισμένη, αλλά και η πιο απαιτητική μορφή επικοινωνίας, καθώς προϋποθέτει και αναπτύσσει τις αρετές που βρίσκονται στα θεμέλια της πολιτισμένης ζωής. Ο σκοπός του διαλόγου δεν είναι η πειθώ ή η άσκηση επιρροής, αλλά η ανάδειξη των ανησυχιών, των προβληματισμών, των συναισθημάτων και των αξιών των συνομιλητών. Σαν τη γνήσια επιστημονική έρευνα ο διάλογος δεν έχει προκαθορισμένους ή οριοθετημένους στόχους. Ο χαρακτήρας του καθορίζεται από τους κανόνες που ενυπάρχουν μέσα στα γλωσσικά παιχνίδια και από τις ηθικές και διανοητικές αρετές, που συγκροτούν τον χαρακτήρα αυτών που συνδιαλέγονται.
Γι’ αυτό τον λόγο ο διάλογος δε χρειάζεται διευθυντές, προπονητές, αρχηγούς ή επιθεωρητές, οι οποίοι συνήθως προσπαθούν να επιβάλουν τις δικές τους απόψεις, αξίες και τρόπους ζωής. Αντίθετα, ο διάλογος και ο πολιτισμός που στηρίζεται πάνω σε αυτόν, είναι πάντοτε ελεύθεροι και ανοιχτοί και δεν μπορούν να επιζήσουν κάτω από αυταρχικές ιδεολογίες και μονόλογους. Οι συμμετέχοντες σ’ αυτόν δεν οχυρώνονται πίσω από τα αγαπημένα τους συνθήματα, δόγματα ή προκαταλήψεις, δε δίνουν προστάγματα και αποφεύγουν να συμπεριφέρονται σαν προφήτες, νομοθέτες ή επαναστάτες. Εκφράζουν τις αμφιβολίες και τις γνώμες τους, τις ελπίδες και τους φόβους τους, τις επιθυμίες και τα σχέδιά τους και ακούνε τους συνομιλητές τους με σεβασμό, κατανόηση και υπομονή. Αυτό δε σημαίνει ότι δε διαφωνούν με τους συνομιλητές τους, αλλά οι διαφωνίες τους αποτελούν ευκαιρίες για περισσότερη αυτοεξέταση, κατανόηση και περίσκεψη και όχι αφορμές για αυτοπροβολή ή προσβολή των άλλων.
Στον γνήσιο διάλογο υπερβαίνουμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες και την επιθυμία για αυτοπροβολή και στρέφουμε την προσοχή μας στις σκέψεις του συνομιλητή μας και στις απαιτήσεις του προβλήματος που συζητούμε. Χωρίς μια τέτοια υπέρβαση - που έχει τις ρίζες της στον χαρακτήρα και στο όραμά μας για μια πολιτισμένη ζωή - δεν μπορεί να υπάρξει εποικοδομητικός και δημιουργικός διάλογος. Ο γνήσιος διάλογος έχει το δικό του ρυθμό και τη δική του αρμονία χωρίς κακόφωνους και σκληρούς ήχους.
Όταν, λοιπόν, υπολογίσουμε την τεράστια σημασία των αρετών του διαλόγου, τότε μπορούμε να κατανοήσουμε τον σημαντικό ρόλο του σχολείου στην καλλιέργεια του διαλόγου και στον περιορισμό της λογικής της βίας, η οποία χαρακτηρίζει την εποχή μας. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι η βία είναι το αποτελεσματικότερο μέσο για την επίλυση των προβλημάτων τους, που προκύπτουν στην καθημερινότητα και στις σχέσεις τους με τους άλλους. Για τη διαμόρφωση αυτής της αντίληψης δεν ευθύνονται τα ίδια, αλλά τα ερεθίσματα, που δέχονται καθημερινά από την ευρύτερη κοινωνία, από τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια, από τη συμπεριφορά των μεγαλυτέρων, από τη στάση των πρωταγωνιστών κινηματογραφικών ταινιών.
Με δεδομένη, επομένως, την παραπάνω κοινωνική πραγματικότητα, το σχολείο, σε πείσμα των κοινωνικών συνθηκών και καταστάσεων, πρέπει να λειτουργεί ως χώρος διαμόρφωσης ήθους. Χρειάζεται να προβάλει σωστές κατευθυντήριες αρχές για τη ζωή του νέου και να τού μαθαίνει ότι ο διάλογος και όχι η βία είναι το πιο πολιτισμένο, δημοκρατικό, αλλά και αποτελεσματικό μέσο επίλυσης των όποιων διαφορών.
A. Καπεζίδης, στο ηλεκτρονικό περιοδικό 24γράμματα, 29.9.2014 (διασκευή)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποιος είναι, σύμφωνα με το κείμενο, ο ρόλος του σχολείου στην καλλιέργεια του διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της πρώτης παραγράφου (Δεν υπάρχει… συνδιαλέγονται) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: ανάδειξη των ανησυχιών, (να) επιβάλουν, διαφωνούν, υπέρβαση, επίλυση των προβλημάτων. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. θεμέλια: Με την υπογραμμισμένη λέξη να δημιουργήσετε μία πρόταση, στην οποία η χρήση της λέξης να είναι κυριολεκτική/δηλωτική.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η σημασία του διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (Γι’ αυτό τον λόγο… των άλλων) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: πολιτισμένη, διάλογος, διαφωνίες, βίας, κατευθυντήριες αρχές. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις λέξεις/φράσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται με μεταφορική/συνυποδηλωτική σημασία.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι προϋποθέσεις του γνήσιου και εποικοδομητικού διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται νοηματικά η τέταρτη με την πέμπτη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: συνομιλητών, προκαθορισμένους [..] στόχους, κατανόηση και υπομονή, εποικοδομητικός [..] διάλογος, μέσο επίλυσης των [..] διαφορών. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. επιθεωρητές, οχυρώνονται, επαναστάτες: Να σχηματίσετε τρεις προτάσεις χρησιμοποιώντας σε καθεμιά από αυτές μία από τις υπογραμμισμένες λέξεις της δεύτερης παραγράφου του κειμένου. Να φροντίσετε ώστε σε κάθε πρόταση να φαίνεται η μεταφορική/συνυποδηλωτική χρήση της κάθε λέξης.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η σχέση του διαλόγου με τον πολιτισμό; (60- 80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται νοηματικά η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: οριοθετημένους στόχους, σεβασμό, δημιουργικός διάλογος, αρετών, ήθους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. «Στον γνήσιο διάλογο υπερβαίνουμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες και την επιθυμία για αυτοπροβολή και στρέφουμε την προσοχή μας στις σκέψεις του συνομιλητή μας και στις απαιτήσεις του προβλήματος που συζητούμε.» Να αιτιολογήσετε την επιλογή του πομπού να χρησιμοποιήσει πρώτο πληθυντικό πρόσωπο στο παραπάνω τμήμα λόγου της τρίτης παραγράφου (Στον γνήσιο… ήχους) του κειμένου.
(μονάδες 15)
Α1. Ποιος είναι, σύμφωνα με το κείμενο, ο ρόλος του σχολείου στην καλλιέργεια του διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της πρώτης παραγράφου (Δεν υπάρχει… συνδιαλέγονται) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: ανάδειξη των ανησυχιών, (να) επιβάλουν, διαφωνούν, υπέρβαση, επίλυση των προβλημάτων. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. θεμέλια: Με την υπογραμμισμένη λέξη να δημιουργήσετε μία πρόταση, στην οποία η χρήση της λέξης να είναι κυριολεκτική/δηλωτική.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η σημασία του διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (Γι’ αυτό τον λόγο… των άλλων) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: πολιτισμένη, διάλογος, διαφωνίες, βίας, κατευθυντήριες αρχές. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις λέξεις/φράσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται με μεταφορική/συνυποδηλωτική σημασία.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι προϋποθέσεις του γνήσιου και εποικοδομητικού διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται νοηματικά η τέταρτη με την πέμπτη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: συνομιλητών, προκαθορισμένους [..] στόχους, κατανόηση και υπομονή, εποικοδομητικός [..] διάλογος, μέσο επίλυσης των [..] διαφορών. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. επιθεωρητές, οχυρώνονται, επαναστάτες: Να σχηματίσετε τρεις προτάσεις χρησιμοποιώντας σε καθεμιά από αυτές μία από τις υπογραμμισμένες λέξεις της δεύτερης παραγράφου του κειμένου. Να φροντίσετε ώστε σε κάθε πρόταση να φαίνεται η μεταφορική/συνυποδηλωτική χρήση της κάθε λέξης.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η σχέση του διαλόγου με τον πολιτισμό; (60- 80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να εντοπίσετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται νοηματικά η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: οριοθετημένους στόχους, σεβασμό, δημιουργικός διάλογος, αρετών, ήθους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. «Στον γνήσιο διάλογο υπερβαίνουμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες και την επιθυμία για αυτοπροβολή και στρέφουμε την προσοχή μας στις σκέψεις του συνομιλητή μας και στις απαιτήσεις του προβλήματος που συζητούμε.» Να αιτιολογήσετε την επιλογή του πομπού να χρησιμοποιήσει πρώτο πληθυντικό πρόσωπο στο παραπάνω τμήμα λόγου της τρίτης παραγράφου (Στον γνήσιο… ήχους) του κειμένου.
(μονάδες 15)
Κείμενο 1: Ο αυθεντικός διάλογος
Η παραδοχή, που αποτελεί το λογικό θεμέλιο του αυθεντικού διαλόγου, μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «Διαλέγομαι» με τον άλλο ή τους άλλους, επειδή αναγνωρίζω ότι κανείς μας δεν είναι αποκλειστικός κάτοχος της αλήθειας. Παραδέχομαι δηλαδή ότι όποιος δε συμφωνεί μαζί μου όχι από άγνοια του θέματος ή από πείσμα, αλλά από τη διαφορετική θέση που έχει πάρει απέναντι στο ζητούμενο, είναι πολύ πιθανό ότι κατέχει, όπως και εγώ, ένα μέρος της αλήθειας. Αυτό το «μέρος» έχει δικαίωμα και είναι συμφέρον μου να ακουστεί και, εάν αποδειχτούν γνήσιοι οι τίτλοι της εγκυρότητάς του, να «συνυπάρξει» με εκείνο που εγώ ισχυρίζομαι ότι κατέχω.
Όμως, για να ελευθερώσει πραγματικά τον στοχασμό, ο διάλογος πρέπει να αναπτύσσεται με συνεχή βηματισμό προς τα εμπρός, καθώς πότε το ένα πρόσωπο και πότε το άλλο θα πιάνει το νήμα των σκέψεων, για να το πάει παραπέρα, και θα είναι πάντα έτοιμο να υποστεί αμείλικτο έλεγχο για τις «θέσεις» και τις «αρνήσεις» του. Το καλό παιχνίδι είναι και εδώ να πετάει η μπάλα από χέρι σε χέρι και να μην πέφτει κάτω, ώσπου να φτάσει στο τέρμα.
Επομένως, επιτυχημένος είναι ο διάλογος που, αν και έχει προγραμματιστεί η πορεία του, δεν αποκλείει τις εκπλήξεις «καθ’ οδόν». Με τους αιφνιδιασμούς, που προκαλούν οι «απρόβλεπτες επιθέσεις», ανοίγονται στη συζήτηση δρόμοι, πολλές φορές ανυποψίαστοι, με αποτέλεσμα να έρχεται στην επιφάνεια μια νέα όψη του προβλήματος και να αρχίζουν να διαγράφονται με αρκετή σαφήνεια λύσεις απροσδόκητες.
Ε.Π. Παπανούτσος (1989). Η κρίση του πολιτισμού μας. Αθήνα: Φιλιππότης, 61-62
(διασκευή).
Κείμενο 2: Η Συνομιλία
Εκείνο που έχει σήμερα χαθεί είναι η χαρά της συνομιλίας. Μπορεί να εξακολουθούμε να συζητούμε, να κουβεντιάζουμε, αλλά έχουμε ξεμάθει να συνομιλούμε. Η συνομιλία είναι μια φυσική οργάνωση του λόγου. Ξετυλίγεται με κάποιο ρυθμό, με κάποια προσοχή, χωρίς αυθάδεις διακοπές, χωρίς αποκλίσεις.
Ωστόσο, σήμερα συνηθίζουμε να μιλούμε όλοι μαζί, χωρίς ο ένας να προσέχει τον άλλο. Οι απαντήσεις μας δεν έχουν συνέπεια και ενότητα. Έτσι, η συνομιλία πολύ σύντομα καταλήγει στην οχλαγωγία, όπου ο καθένας ζητεί να επιβάλλει τη γνώμη του με τη δύναμη της φωνής του και όχι με την ισχύ των επιχειρημάτων του και την εγκυρότητα των απόψεών του. Πρόκειται για ένα χυδαίο αγώνισμα χωρίς χάρη, χωρίς ευγένεια και χωρίς επιείκεια!
Έτσι, λαοί ολόκληροι δεν έχουν το δικαίωμα της συνομιλίας, ενώ άλλοι λαοί δε θεωρούν απαραίτητο να συνομιλούν. Χρησιμοποιούν τον έναρθρο λόγο, αυτήν τη μεγάλη δόξα της φυλής των ανθρώπων, όσο χρειάζεται, για να υπάρξει μια στοιχειώδης συνεννόηση και για να εκπληρωθούν οι καθημερινές ανάγκες της ζωής. Οι καιροί δεν αφήνουν την καρδιά να φτάσει στα χείλη, το αίσθημα, την ιδέα, να γίνουν «άνθη του λόγου». Το σύγχρονο λεξιλόγιο πλουτίζεται μόνο με κάποιους ψυχρούς τεχνικούς όρους και όλο και πιο πολύ φτωχαίνει.
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος (1996). Ο Σύγχρονος Άνθρωπος.
Αθήνα: Εκδόσεις των
φίλων, 419-423 (διασκευή ).
Η παραδοχή, που αποτελεί το λογικό θεμέλιο του αυθεντικού διαλόγου, μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «Διαλέγομαι» με τον άλλο ή τους άλλους, επειδή αναγνωρίζω ότι κανείς μας δεν είναι αποκλειστικός κάτοχος της αλήθειας. Παραδέχομαι δηλαδή ότι όποιος δε συμφωνεί μαζί μου όχι από άγνοια του θέματος ή από πείσμα, αλλά από τη διαφορετική θέση που έχει πάρει απέναντι στο ζητούμενο, είναι πολύ πιθανό ότι κατέχει, όπως και εγώ, ένα μέρος της αλήθειας. Αυτό το «μέρος» έχει δικαίωμα και είναι συμφέρον μου να ακουστεί και, εάν αποδειχτούν γνήσιοι οι τίτλοι της εγκυρότητάς του, να «συνυπάρξει» με εκείνο που εγώ ισχυρίζομαι ότι κατέχω.
Όμως, για να ελευθερώσει πραγματικά τον στοχασμό, ο διάλογος πρέπει να αναπτύσσεται με συνεχή βηματισμό προς τα εμπρός, καθώς πότε το ένα πρόσωπο και πότε το άλλο θα πιάνει το νήμα των σκέψεων, για να το πάει παραπέρα, και θα είναι πάντα έτοιμο να υποστεί αμείλικτο έλεγχο για τις «θέσεις» και τις «αρνήσεις» του. Το καλό παιχνίδι είναι και εδώ να πετάει η μπάλα από χέρι σε χέρι και να μην πέφτει κάτω, ώσπου να φτάσει στο τέρμα.
Επομένως, επιτυχημένος είναι ο διάλογος που, αν και έχει προγραμματιστεί η πορεία του, δεν αποκλείει τις εκπλήξεις «καθ’ οδόν». Με τους αιφνιδιασμούς, που προκαλούν οι «απρόβλεπτες επιθέσεις», ανοίγονται στη συζήτηση δρόμοι, πολλές φορές ανυποψίαστοι, με αποτέλεσμα να έρχεται στην επιφάνεια μια νέα όψη του προβλήματος και να αρχίζουν να διαγράφονται με αρκετή σαφήνεια λύσεις απροσδόκητες.
Ε.Π. Παπανούτσος (1989). Η κρίση του πολιτισμού μας. Αθήνα: Φιλιππότης, 61-62
(διασκευή).
Κείμενο 2: Η Συνομιλία
Εκείνο που έχει σήμερα χαθεί είναι η χαρά της συνομιλίας. Μπορεί να εξακολουθούμε να συζητούμε, να κουβεντιάζουμε, αλλά έχουμε ξεμάθει να συνομιλούμε. Η συνομιλία είναι μια φυσική οργάνωση του λόγου. Ξετυλίγεται με κάποιο ρυθμό, με κάποια προσοχή, χωρίς αυθάδεις διακοπές, χωρίς αποκλίσεις.
Ωστόσο, σήμερα συνηθίζουμε να μιλούμε όλοι μαζί, χωρίς ο ένας να προσέχει τον άλλο. Οι απαντήσεις μας δεν έχουν συνέπεια και ενότητα. Έτσι, η συνομιλία πολύ σύντομα καταλήγει στην οχλαγωγία, όπου ο καθένας ζητεί να επιβάλλει τη γνώμη του με τη δύναμη της φωνής του και όχι με την ισχύ των επιχειρημάτων του και την εγκυρότητα των απόψεών του. Πρόκειται για ένα χυδαίο αγώνισμα χωρίς χάρη, χωρίς ευγένεια και χωρίς επιείκεια!
Έτσι, λαοί ολόκληροι δεν έχουν το δικαίωμα της συνομιλίας, ενώ άλλοι λαοί δε θεωρούν απαραίτητο να συνομιλούν. Χρησιμοποιούν τον έναρθρο λόγο, αυτήν τη μεγάλη δόξα της φυλής των ανθρώπων, όσο χρειάζεται, για να υπάρξει μια στοιχειώδης συνεννόηση και για να εκπληρωθούν οι καθημερινές ανάγκες της ζωής. Οι καιροί δεν αφήνουν την καρδιά να φτάσει στα χείλη, το αίσθημα, την ιδέα, να γίνουν «άνθη του λόγου». Το σύγχρονο λεξιλόγιο πλουτίζεται μόνο με κάποιους ψυχρούς τεχνικούς όρους και όλο και πιο πολύ φτωχαίνει.
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος (1996). Ο Σύγχρονος Άνθρωπος.
Αθήνα: Εκδόσεις των
φίλων, 419-423 (διασκευή ).
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποιες είναι οι αρετές, σύμφωνα με το πρώτο κείμενο, ενός γνήσιου διαλόγου; (60- 80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγράφου (Έτσι, λαοί …φτωχαίνει) του δεύτερου κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. «σήμερα συνηθίζουμε να μιλούμε όλοι μαζί, χωρίς ο ένας να προσέχει τον άλλο» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2. Αφού επισημάνετε στα κείμενα τρία παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας, να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Γιατί, σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο, έχει χαθεί στις μέρες μας η χαρά της συνομιλίας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Η παραδοχή …κατέχω) και τη δεύτερη παράγραφο (Όμως, για να ελευθερώσει …τέρμα) του πρώτου κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις των κειμένων με την έντονη γραφή: αυθεντικού διαλόγου, διαφορετική θέση, αλήθειας, σκέψεων, συνεννόηση. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να επισημάνετε σε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις ή φράσεις των κειμένων η γλώσσα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά/δηλωτικά και σε ποιες μεταφορικά/συνυποδηλωτικά:
1. «αποκλειστικός κάτοχος της αλήθειας»
2. «όποιος δε συμφωνεί μαζί μου»
3. «ο διάλογος πρέπει να αναπτύσσεται με συνεχή βηματισμό»
4. «ανοίγονται στη συζήτηση δρόμοι»
5. «έχουμε ξεμάθει να συνομιλούμε»
(μονάδες 15)
Α1. Ποιες είναι οι αρετές, σύμφωνα με το πρώτο κείμενο, ενός γνήσιου διαλόγου; (60- 80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγράφου (Έτσι, λαοί …φτωχαίνει) του δεύτερου κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. «σήμερα συνηθίζουμε να μιλούμε όλοι μαζί, χωρίς ο ένας να προσέχει τον άλλο» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2. Αφού επισημάνετε στα κείμενα τρία παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας, να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Γιατί, σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο, έχει χαθεί στις μέρες μας η χαρά της συνομιλίας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Η παραδοχή …κατέχω) και τη δεύτερη παράγραφο (Όμως, για να ελευθερώσει …τέρμα) του πρώτου κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις των κειμένων με την έντονη γραφή: αυθεντικού διαλόγου, διαφορετική θέση, αλήθειας, σκέψεων, συνεννόηση. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κλπ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να επισημάνετε σε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις ή φράσεις των κειμένων η γλώσσα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά/δηλωτικά και σε ποιες μεταφορικά/συνυποδηλωτικά:
1. «αποκλειστικός κάτοχος της αλήθειας»
2. «όποιος δε συμφωνεί μαζί μου»
3. «ο διάλογος πρέπει να αναπτύσσεται με συνεχή βηματισμό»
4. «ανοίγονται στη συζήτηση δρόμοι»
5. «έχουμε ξεμάθει να συνομιλούμε»
(μονάδες 15)
Κείμενο: Το αναπόφευκτο χάσμα
Για να παρακολουθήσει ο άλλος τη σκέψη σου και να συλλάβει το σωστό νόημά της, όταν την εκφράζεις προφορικά ή γραπτά, δεν αρκεί να μιλά την ίδια γλώσσα με σένα, αλλά πρέπει να θέλει και να μπορεί να καταλάβει. Αυτή την αλήθεια τη λησμονούμε πολύ συχνά, γι’ αυτό οι σχέσεις μας δυσκολεύονται πολύ περισσότερο, από όσο είναι από την ίδια τη φύση των πραγμάτων δύσκολες. Οι άνθρωποι δε μιλούν, ούτε ακούνε πάντοτε με την πρόθεση να επικοινωνήσουν με τον όμοιό τους και να συνεννοηθούν μαζί του.
Όπως και κάθε άλλη πράξη τους, έτσι και αυτή έχει πολλά και ποικίλα ελατήρια. Ο λόγος, ο προφορικός ή ο γραπτός, είναι κι αυτός ένα μέσο που το μεταχειρίζεται ο καθένας για κάποιο σκοπό. Σε ακούει, λοιπόν, κάποιος να αναπτύσσεις τις σκέψεις σου πάνω σε ένα θέμα και εσύ νομίζεις ότι προσπαθεί να καταλάβει τι λες. Όταν όμως αρχίζει να μιλά και αυτός για το ίδιο ζήτημα, διαπιστώνεις πως άκουσε, μα δεν κατάλαβε τίποτα, απ’ όσα είπες, γιατί αυτός είχε το νου του σε όσα ήθελε να διατυπώσει ή να προτείνει, ανεξάρτητα από τη δική σου τοποθέτηση. Και εσύ μπορείς να δίνεις την εντύπωση ότι είσαι προσηλωμένος στις ιδέες που εκθέτεις. Είναι, όμως, πολύ πιθανό να θέλεις να εντυπωσιάσεις, να επικρίνεις, να ειρωνευτείς ή και να αποσπάσεις μια επιδοκιμασία, την οποία σκέφτεσαι να εξαργυρώσεις αργότερα.
Δεν είναι καθόλου απλά και καθαρά τα πράγματα στον διάλογο μεταξύ των ανθρώπων, είτε ο διάλογος αυτός γίνεται με τη συζήτηση, είτε αναπτύσσεται σιωπηρά, με το διάβασμα, για παράδειγμα, ενός άρθρου ή ενός βιβλίου. Στην τελευταία περίπτωση το φαινόμενο είναι ακόμη πιο περίεργο. Τη γνώμη του «άλλου» την έχουμε τυπωμένη μπροστά μας∙ δεν είναι «φτερωτή», όπως ο προφορικός λόγος, που όσο καλή μνήμη κι αν έχουμε, ποτέ δεν είμαστε βέβαιοι ότι τον έχουμε συγκρατήσει με απόλυτη ακρίβεια. Εδώ υπάρχει το ίδιο το ενυπόγραφο κείμενο. Ωστόσο, οι περισσότεροι από μας «διαβάζουμε» μέσα στο ξένο γραπτό τις δικές μας υποθέσεις, προσδοκίες, αντιλήψεις ή αντιγνωμίες.
Για να καταλάβεις κάτι που λέγεται ή γράφεται από κάποιον άλλον, απαιτούνται, λοιπόν, πολλές προϋποθέσεις. Κατά την κοινή αντίληψη φτάνει να μιλάς την ίδια εθνική γλώσσα με τον άλλο άνθρωπο, για να συνεννοηθείς μαζί του. Αυτό είναι σωστό μόνο ως ένα βαθμό, και μάλιστα πολύ περιορισμένο. Βεβαίως, καταλαβαίνουμε τον ομόγλωσσο μέσα σ’ αυτό που ονομάζουμε «καθημερινότητα». Όταν όμως εγκαταλείπει κανείς αυτή την επιφάνεια και αρχίζει να μπαίνει παραμέσα, τότε ανακαλύπτει με έκπληξη, με αμηχανία, ακόμη και με τρόμο, ότι οι «ίδιες λέξεις» δεν έχουν για όλους μας το «ίδιο νόημα», ότι συχνά, παρόλο που λέμε «τα ίδια», καταλαβαίνουμε «άλλα». Κουβεντιάζουμε, αλλά δε συνεννοούμαστε και η απόσταση που μας χωρίζει γίνεται μεγάλη, αγεφύρωτη.
Ε. Π. Παπανούτσος (1984). Πρακτική Φιλοσοφία. Αθήνα: Δωδώνη, 295-297,
(διασκευή).
Για να παρακολουθήσει ο άλλος τη σκέψη σου και να συλλάβει το σωστό νόημά της, όταν την εκφράζεις προφορικά ή γραπτά, δεν αρκεί να μιλά την ίδια γλώσσα με σένα, αλλά πρέπει να θέλει και να μπορεί να καταλάβει. Αυτή την αλήθεια τη λησμονούμε πολύ συχνά, γι’ αυτό οι σχέσεις μας δυσκολεύονται πολύ περισσότερο, από όσο είναι από την ίδια τη φύση των πραγμάτων δύσκολες. Οι άνθρωποι δε μιλούν, ούτε ακούνε πάντοτε με την πρόθεση να επικοινωνήσουν με τον όμοιό τους και να συνεννοηθούν μαζί του.
Όπως και κάθε άλλη πράξη τους, έτσι και αυτή έχει πολλά και ποικίλα ελατήρια. Ο λόγος, ο προφορικός ή ο γραπτός, είναι κι αυτός ένα μέσο που το μεταχειρίζεται ο καθένας για κάποιο σκοπό. Σε ακούει, λοιπόν, κάποιος να αναπτύσσεις τις σκέψεις σου πάνω σε ένα θέμα και εσύ νομίζεις ότι προσπαθεί να καταλάβει τι λες. Όταν όμως αρχίζει να μιλά και αυτός για το ίδιο ζήτημα, διαπιστώνεις πως άκουσε, μα δεν κατάλαβε τίποτα, απ’ όσα είπες, γιατί αυτός είχε το νου του σε όσα ήθελε να διατυπώσει ή να προτείνει, ανεξάρτητα από τη δική σου τοποθέτηση. Και εσύ μπορείς να δίνεις την εντύπωση ότι είσαι προσηλωμένος στις ιδέες που εκθέτεις. Είναι, όμως, πολύ πιθανό να θέλεις να εντυπωσιάσεις, να επικρίνεις, να ειρωνευτείς ή και να αποσπάσεις μια επιδοκιμασία, την οποία σκέφτεσαι να εξαργυρώσεις αργότερα.
Δεν είναι καθόλου απλά και καθαρά τα πράγματα στον διάλογο μεταξύ των ανθρώπων, είτε ο διάλογος αυτός γίνεται με τη συζήτηση, είτε αναπτύσσεται σιωπηρά, με το διάβασμα, για παράδειγμα, ενός άρθρου ή ενός βιβλίου. Στην τελευταία περίπτωση το φαινόμενο είναι ακόμη πιο περίεργο. Τη γνώμη του «άλλου» την έχουμε τυπωμένη μπροστά μας∙ δεν είναι «φτερωτή», όπως ο προφορικός λόγος, που όσο καλή μνήμη κι αν έχουμε, ποτέ δεν είμαστε βέβαιοι ότι τον έχουμε συγκρατήσει με απόλυτη ακρίβεια. Εδώ υπάρχει το ίδιο το ενυπόγραφο κείμενο. Ωστόσο, οι περισσότεροι από μας «διαβάζουμε» μέσα στο ξένο γραπτό τις δικές μας υποθέσεις, προσδοκίες, αντιλήψεις ή αντιγνωμίες.
Για να καταλάβεις κάτι που λέγεται ή γράφεται από κάποιον άλλον, απαιτούνται, λοιπόν, πολλές προϋποθέσεις. Κατά την κοινή αντίληψη φτάνει να μιλάς την ίδια εθνική γλώσσα με τον άλλο άνθρωπο, για να συνεννοηθείς μαζί του. Αυτό είναι σωστό μόνο ως ένα βαθμό, και μάλιστα πολύ περιορισμένο. Βεβαίως, καταλαβαίνουμε τον ομόγλωσσο μέσα σ’ αυτό που ονομάζουμε «καθημερινότητα». Όταν όμως εγκαταλείπει κανείς αυτή την επιφάνεια και αρχίζει να μπαίνει παραμέσα, τότε ανακαλύπτει με έκπληξη, με αμηχανία, ακόμη και με τρόμο, ότι οι «ίδιες λέξεις» δεν έχουν για όλους μας το «ίδιο νόημα», ότι συχνά, παρόλο που λέμε «τα ίδια», καταλαβαίνουμε «άλλα». Κουβεντιάζουμε, αλλά δε συνεννοούμαστε και η απόσταση που μας χωρίζει γίνεται μεγάλη, αγεφύρωτη.
Ε. Π. Παπανούτσος (1984). Πρακτική Φιλοσοφία. Αθήνα: Δωδώνη, 295-297,
(διασκευή).
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποιες είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι προϋποθέσεις ενός αληθινού διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην τρίτη παράγραφο (Δεν είναι… αντιγνωμίες) και την τέταρτη παράγραφο (Για να καταλάβεις… αγεφύρωτη) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. «Ο λόγος […] είναι […] ένα μέσο που το μεταχειρίζεται ο καθένας για κάποιο σκοπό». Να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε την παραπάνω περίοδο λόγου του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β2. Αφού επισημάνετε στο κείμενο τρία παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας, να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Γιατί, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, δεν μπορούμε ορισμένες φορές να κατανοήσουμε το περιεχόμενο ενός άρθρου ή βιβλίου; (50-60 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Για να… μαζί του) και τη δεύτερη παράγραφο (Όπως… αργότερα) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να δημιουργήσετε πέντε προτάσεις, χρησιμοποιώντας σε κάθε πρόταση μία από τις ακόλουθες λέξεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: λησμονούμε, συνεννοηθούν, εντυπωσιάσεις, προσδοκίες, αμηχανία (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λπ.).
(μονάδες 10)
Β2. Να δώσετε έναν δικό σας κυριολεκτικό/δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 15)
Α1. Ποιες είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι προϋποθέσεις ενός αληθινού διαλόγου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην τρίτη παράγραφο (Δεν είναι… αντιγνωμίες) και την τέταρτη παράγραφο (Για να καταλάβεις… αγεφύρωτη) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. «Ο λόγος […] είναι […] ένα μέσο που το μεταχειρίζεται ο καθένας για κάποιο σκοπό». Να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε την παραπάνω περίοδο λόγου του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β2. Αφού επισημάνετε στο κείμενο τρία παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας, να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Γιατί, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, δεν μπορούμε ορισμένες φορές να κατανοήσουμε το περιεχόμενο ενός άρθρου ή βιβλίου; (50-60 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Για να… μαζί του) και τη δεύτερη παράγραφο (Όπως… αργότερα) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να δημιουργήσετε πέντε προτάσεις, χρησιμοποιώντας σε κάθε πρόταση μία από τις ακόλουθες λέξεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: λησμονούμε, συνεννοηθούν, εντυπωσιάσεις, προσδοκίες, αμηχανία (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λπ.).
(μονάδες 10)
Β2. Να δώσετε έναν δικό σας κυριολεκτικό/δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 15)
Κείμενο: Αντηχήσεις
«Έχουμε πολλά να πούμε, ας μιλήσουμε». Η διαφημιστική καμπάνια εταιρείας κινητής τηλεφωνίας αντιφάσκει προς τη σύγχρονη πρακτική της επικοινωνίας. Στο μετρό, μέρα-νύχτα, κορίτσια και αγόρια σκυμμένα πάνω από το μικρό πληκτρολόγιο του κινητού τους επικοινωνούν αξιοζήλευτα γρήγορα, ασθματικά, καλύτερα από επαγγελματίες στενογράφους. Σ’ όλη τη διαδρομή ακούγεται το μονότονο τικ τακ των πλήκτρων, η μέγιστη δεξιοτεχνία της νέας εποχής.
Ακόμη, ωστόσο, και όταν μιλάνε οι άνθρωποι, δε φαίνεται πως έχουν τόσα πολλά να πουν: το πού και πότε συζητάνε, το πόσο. Δε χρειάζεται να είσαι ωτακουστής: οι άνθρωποι μιλούν μεγαλόφωνα στο κινητό τους, δε θέλουν να προστατεύσουν τίποτα και κανέναν, ούτε καν τα αισθήματά τους. Μερικές φορές ολόκληρο το βαγόνι βυθίζεται σ’ αυτή την παράδοξη επικοινωνία, οι άνθρωποι χάνονται σ’ ένα προσωπικό σύμπαν, που με απίθανο τρόπο εκτίθεται στα μάτια όλων.
Έχουμε στα αλήθεια πολλά να πούμε; Τι τάξεως θέματα μάς ενδιαφέρει να συζητήσουμε; Ας μιλήσουμε, που λέει και η διαφήμιση, αλλά γιατί και πώς; Ζούμε στην πιο επικοινωνιακή εποχή και κατά παράδοξο τρόπο η διαδικτυακή, τηλεοπτική επικοινωνία είναι πιο ρηχή από ποτέ.
Τις προάλλες ένας φίλος μού τηλεφώνησε εκλιπαρώντας να ανάψω την τηλεόραση εκείνη τη στιγμή και να παρακολουθήσω έναν διάλογο για την ανεργία σε μια εκπομπή που προβάλλει σε όλη τη διάρκεια της ημέρας την ιδιωτική ζωή μιας ομάδας νέων που ζουν για ένα χρονικό διάστημα στο ίδιο σπίτι. Τα παιδιά, προφανώς, είχαν πάρει εντολές να συζητήσουν σοβαρά, όπως γίνεται στα στρογγυλά τραπέζια και στα τηλεοπτικά παράθυρα. Για να μην τρομάζει η ατελείωτη φλυαρία τους τον προβληματισμένο τηλεθεατή, έπρεπε να μιλήσουν συγκροτημένα γύρω από ένα θέμα που απασχολεί τη νεολαία και να χρησιμοποιήσουν τη μέση τηλεοπτική γλώσσα. Δυστυχώς, πρόλαβα μόνο το τελευταίο πεντάλεπτο, που ήταν στα αλήθεια τραγικό εξαιτίας της αφέλειάς του, αλλά και πολύ ενδεικτικό των τάσεων της επικοινωνίας. Κάθε άλλο παρά αυθόρμητη ανταλλαγή απόψεων.
Υπάρχει άραγε μέσα στην τόση επιστημοσύνη[2] κάποιος τρόπος να επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, να ανταλλάσσουν ιδέες που δεν είναι κακέκτυπο τηλεοπτικών διαλόγων; Το γεγονός ότι στο δρόμο οι περαστικοί διατυπώνουν ιδέες δημοσίως χωρίς να ντρέπονται πια το μικρόφωνο, χωρίς να φοβούνται την κάμερα, με απίστευτη άνεση, αυτοπεποίθηση, εξοικείωση υπόσχεται και καλύτερες «επικοινωνιακές μέρες»; Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Τα «πολλά» που έχουμε να πούμε καταχωνιάζονται ακόμη πιο βαθιά, ενώ τα λίγα και τα επαναλαμβανόμενα επιπλέουν.
Η κινητή τηλεφωνία είναι η περίληψη αυτής της ιδιόμορφης επικοινωνιακής κατάστασης. «Πού είσαι;» είναι η ερώτηση που αντικαθιστά το «τι κάνεις;», «τι σκέφτεσαι;», «τι αισθάνεσαι;», «τι πιστεύεις;». Εύκολος τρόπος να «θάψεις» αυτά που σε απασχολούν και να ρίξεις από πάνω το χώμα καλοδεχούμενης ευτέλειας. Κι έτσι τα «πολλά» που έχουμε να πούμε θα τα διαχειριστούμε πάλι αναγκαστικά είτε ως ασκήσεις ρητορικής είτε ως μακρόσυρτες, αμήχανες σιωπές.
A. Μιχαλοπούλου, εφ. «Καθημερινή», 21.4.2002 (διασκευή)
«Έχουμε πολλά να πούμε, ας μιλήσουμε». Η διαφημιστική καμπάνια εταιρείας κινητής τηλεφωνίας αντιφάσκει προς τη σύγχρονη πρακτική της επικοινωνίας. Στο μετρό, μέρα-νύχτα, κορίτσια και αγόρια σκυμμένα πάνω από το μικρό πληκτρολόγιο του κινητού τους επικοινωνούν αξιοζήλευτα γρήγορα, ασθματικά, καλύτερα από επαγγελματίες στενογράφους. Σ’ όλη τη διαδρομή ακούγεται το μονότονο τικ τακ των πλήκτρων, η μέγιστη δεξιοτεχνία της νέας εποχής.
Ακόμη, ωστόσο, και όταν μιλάνε οι άνθρωποι, δε φαίνεται πως έχουν τόσα πολλά να πουν: το πού και πότε συζητάνε, το πόσο. Δε χρειάζεται να είσαι ωτακουστής: οι άνθρωποι μιλούν μεγαλόφωνα στο κινητό τους, δε θέλουν να προστατεύσουν τίποτα και κανέναν, ούτε καν τα αισθήματά τους. Μερικές φορές ολόκληρο το βαγόνι βυθίζεται σ’ αυτή την παράδοξη επικοινωνία, οι άνθρωποι χάνονται σ’ ένα προσωπικό σύμπαν, που με απίθανο τρόπο εκτίθεται στα μάτια όλων.
Έχουμε στα αλήθεια πολλά να πούμε; Τι τάξεως θέματα μάς ενδιαφέρει να συζητήσουμε; Ας μιλήσουμε, που λέει και η διαφήμιση, αλλά γιατί και πώς; Ζούμε στην πιο επικοινωνιακή εποχή και κατά παράδοξο τρόπο η διαδικτυακή, τηλεοπτική επικοινωνία είναι πιο ρηχή από ποτέ.
Τις προάλλες ένας φίλος μού τηλεφώνησε εκλιπαρώντας να ανάψω την τηλεόραση εκείνη τη στιγμή και να παρακολουθήσω έναν διάλογο για την ανεργία σε μια εκπομπή που προβάλλει σε όλη τη διάρκεια της ημέρας την ιδιωτική ζωή μιας ομάδας νέων που ζουν για ένα χρονικό διάστημα στο ίδιο σπίτι. Τα παιδιά, προφανώς, είχαν πάρει εντολές να συζητήσουν σοβαρά, όπως γίνεται στα στρογγυλά τραπέζια και στα τηλεοπτικά παράθυρα. Για να μην τρομάζει η ατελείωτη φλυαρία τους τον προβληματισμένο τηλεθεατή, έπρεπε να μιλήσουν συγκροτημένα γύρω από ένα θέμα που απασχολεί τη νεολαία και να χρησιμοποιήσουν τη μέση τηλεοπτική γλώσσα. Δυστυχώς, πρόλαβα μόνο το τελευταίο πεντάλεπτο, που ήταν στα αλήθεια τραγικό εξαιτίας της αφέλειάς του, αλλά και πολύ ενδεικτικό των τάσεων της επικοινωνίας. Κάθε άλλο παρά αυθόρμητη ανταλλαγή απόψεων.
Υπάρχει άραγε μέσα στην τόση επιστημοσύνη[2] κάποιος τρόπος να επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, να ανταλλάσσουν ιδέες που δεν είναι κακέκτυπο τηλεοπτικών διαλόγων; Το γεγονός ότι στο δρόμο οι περαστικοί διατυπώνουν ιδέες δημοσίως χωρίς να ντρέπονται πια το μικρόφωνο, χωρίς να φοβούνται την κάμερα, με απίστευτη άνεση, αυτοπεποίθηση, εξοικείωση υπόσχεται και καλύτερες «επικοινωνιακές μέρες»; Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Τα «πολλά» που έχουμε να πούμε καταχωνιάζονται ακόμη πιο βαθιά, ενώ τα λίγα και τα επαναλαμβανόμενα επιπλέουν.
Η κινητή τηλεφωνία είναι η περίληψη αυτής της ιδιόμορφης επικοινωνιακής κατάστασης. «Πού είσαι;» είναι η ερώτηση που αντικαθιστά το «τι κάνεις;», «τι σκέφτεσαι;», «τι αισθάνεσαι;», «τι πιστεύεις;». Εύκολος τρόπος να «θάψεις» αυτά που σε απασχολούν και να ρίξεις από πάνω το χώμα καλοδεχούμενης ευτέλειας. Κι έτσι τα «πολλά» που έχουμε να πούμε θα τα διαχειριστούμε πάλι αναγκαστικά είτε ως ασκήσεις ρητορικής είτε ως μακρόσυρτες, αμήχανες σιωπές.
A. Μιχαλοπούλου, εφ. «Καθημερινή», 21.4.2002 (διασκευή)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Να εξηγήσετε, σύμφωνα με το κείμενο, την άποψη που διατυπώνει η αρθρογράφος στη φράση: «Ζούμε στην πιο επικοινωνιακή εποχή και κατά παράδοξο τρόπο η επικοινωνία είναι πιο ρηχή από ποτέ». (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Με ποιο τρόπο συνδέονται νοηματικά η τέταρτη (Τις προάλλες… απόψεων) με την πέμπτη παράγραφο (Υπάρχει… επιπλέουν) του κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αντιφάσκει, παράδοξη, προβληματισμένο, εξοικείωση, ιδιόμορφης. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.τ.λ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να αναφέρετε ένα απόσπασμα του κειμένου στο οποίο εντοπίζετε σαρκασμό – ειρωνεία από την πλευρά της αρθρογράφου.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την αρθρογράφο, της σημερινής επικοινωνίας, η οποία διευκολύνεται με τα νέα τεχνολογικά μέσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται νοηματικά η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αξιοζήλευτα, αισθήματα, παράδοξη, φλυαρία, ενδεικτικό. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς το γένος, τον αριθμό, την πτώση κ.τ.λ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των ερωτήσεων στην τρίτη παράγραφο (Έχουμε… ποτέ) του κειμένου.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με την αρθρογράφο, η ποιότητα της επικοινωνίας στις μέρες μας και με ποιον τρόπο τεκμηριώνει την άποψή της; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της τελευταίας παραγράφου ( Η κινητή τηλεφωνία … αμήχανες σιωπές) του κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: επικοινωνιακή εποχή, ρηχή, ανταλλαγή απόψεων, ευτέλειας, αμήχανες σιωπές. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, το γένος, τον αριθμό κ.τ.λ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις ακόλουθες τρεις υπογραμμισμένες λέξεις/φράσεις της τελευταίας παραγράφου ( Η κινητή τηλεφωνία … αμήχανες σιωπές) του κειμένου: «Πού είσαι;», «Θάψεις», «πολλά».
(μονάδες 15)
Α1. Να εξηγήσετε, σύμφωνα με το κείμενο, την άποψη που διατυπώνει η αρθρογράφος στη φράση: «Ζούμε στην πιο επικοινωνιακή εποχή και κατά παράδοξο τρόπο η επικοινωνία είναι πιο ρηχή από ποτέ». (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Με ποιο τρόπο συνδέονται νοηματικά η τέταρτη (Τις προάλλες… απόψεων) με την πέμπτη παράγραφο (Υπάρχει… επιπλέουν) του κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αντιφάσκει, παράδοξη, προβληματισμένο, εξοικείωση, ιδιόμορφης. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.τ.λ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να αναφέρετε ένα απόσπασμα του κειμένου στο οποίο εντοπίζετε σαρκασμό – ειρωνεία από την πλευρά της αρθρογράφου.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την αρθρογράφο, της σημερινής επικοινωνίας, η οποία διευκολύνεται με τα νέα τεχνολογικά μέσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται νοηματικά η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αξιοζήλευτα, αισθήματα, παράδοξη, φλυαρία, ενδεικτικό. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς το γένος, τον αριθμό, την πτώση κ.τ.λ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των ερωτήσεων στην τρίτη παράγραφο (Έχουμε… ποτέ) του κειμένου.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με την αρθρογράφο, η ποιότητα της επικοινωνίας στις μέρες μας και με ποιον τρόπο τεκμηριώνει την άποψή της; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της τελευταίας παραγράφου ( Η κινητή τηλεφωνία … αμήχανες σιωπές) του κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: επικοινωνιακή εποχή, ρηχή, ανταλλαγή απόψεων, ευτέλειας, αμήχανες σιωπές. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, το γένος, τον αριθμό κ.τ.λ.)
(μονάδες 10)
Β2. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις ακόλουθες τρεις υπογραμμισμένες λέξεις/φράσεις της τελευταίας παραγράφου ( Η κινητή τηλεφωνία … αμήχανες σιωπές) του κειμένου: «Πού είσαι;», «Θάψεις», «πολλά».
(μονάδες 15)
