1η ENOTHTA: α 1-25
Οδηγίες προς τον αναγνώστη:
- Με μπλε χρώμα υπογραμμίζονται: τα πραγματολογικά και ιδεολογικά ερμηνευτικά σχόλια.
- Με πράσινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής του Ομήρου.
- Με κόκκινο χρώμα υπογραμμίζονται: τα συναισθήματα και ο χαρακτηρισμός των ηρώων.
Ενότητα 1: Η επίκληση στη Μούσα
Κείμενο |
Ανάλυση κειμένου |
Tον άντρα, Mούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, |
Μούσα: Ο ποιητής ξεκινά με μια επίκληση στη Μούσα. Οι Μούσες ήταν θεές των τεχνών και εδώ ο ποιητής ζητά να του δώσει έμπνευση για να αφηγηθεί την ιστορία του Οδυσσέα. Πολύτροπος: Είναι το πιο χαρακτηριστικό επίθετο που αφορά τον Οδυσσέα. Πολύτροπος είναι ο πολυμήχανος, αυτός που εφευρίσκει τρόπους για να λύσει ένα πρόβλημα. |
που βρέθηκε ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, |
Ο Οδυσσέας είναι ένας άνθρωπος κοσμογυρισμένος, πολυταξιδεμένος. |
αφού της Tροίας πάτησε το κάστρο το ιερό. |
Είναι επίσης γενναίος πολεμιστής. |
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές, |
Οι εμπειρίες και τα ταξίδια του έχουν κάνει το Οδυσσέα σοφό. |
κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν, |
Είναι ένας άνθρωπος βασανισμένος από τις ατυχίες και τις κακουχίες που έχει περάσει προσπαθώντας να επιστρέψει στην πατρίδα του. |
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό. Kι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε, να σώσει τους συντρόφους. |
Είναι καλός αρχηγός. Αγαπά και φροντίζει του συντρόφους του. |
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ' τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα νήπιοι και μωροί, που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα. |
Αντίθεση (Οδυσσέας - Σύντροφοι): Σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, που ήταν σοφός, οι σύντροφοι παρουσιάζονται ανόητοι και ανώριμοι. Παράκουσαν τη συμβουλή του Οδυσσέα και έφαγαν το βόδια του Ήλιου, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους. Μέσα από την αντίθεση αυτή τονίζεται ακόμη περισσότερο η ωριμότητα του Οδυσσέα. Ανθρωπομορφισμός των Θεών: Οι Θεοί των αρχαίων Ελλήνων έχουν έντονα ανθρωπομορφικά στοιχεία, μοιάζουν δηλαδή συχνά περισσότερο με ανθρώπους. Σε αυτό το σημείο βλέπουμε τον θεό Ήλιο να θυμώνει με τους συντρόφους του Οδυσσέα και να τους εκδικείται. Τόσο ο θυμός όσο και η εκδικητικότητα, είναι συναισθήματα ανθρώπινα, τα οποία όμως βιώνουν και οι Θεοί. |
Aπό όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία, κόρη του Δία, και πες την και σ' εμάς. |
O ποιητής τελειώνει το προοίμιό του ζητώντας από τη Mούσα πάλι να διαλέξει το σημείο από το οποίο θα αρχίσει να διηγείται την ιστορία του Oδυσσέα. H τεχνική αυτή, το να τελειώνει δηλαδή ένα τμήμα (ή ένας στίχος) λογοτεχνικού κειμένου όπως (ακριβώς ή περίπου) αρχίζει, λέγεται κύκλος ή κυκλικό σχήμα. |
Ενότητα 2: Το κυρίως προοίμιο
Κείμενο |
Ανάλυση κειμένου |
Tότε λοιπόν |
H Mούσα λοιπόν δεν αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Oδυσσέα με τη χρονολογική τους σειρά, αλλά από τη στιγμή που οι άλλοι τρωικοί ήρωες είχαν επιστρέψει στις πατρίδες τους και μόνο ο Oδυσσέας ήταν αποκλεισμένος στο νησί της Kαλυψώς. Oποιητής εφαρμόζει εδώ μια αφηγηματική τεχνική που λέγεται in medias res (είναι μια λατινική φράση, που κυριολεκτικά σημαίνει: στη μέση των πραγμάτων, στη μέση της υπόθεσης και έχει την έννοια ότι επιλέγεται ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνονται συνθήκες κατάλληλες, ώστε να αναφερθούν και όσα προηγήθηκαν). |
οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον άθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ' του πολέμου κι απ' της θάλασσας τη μάχη. |
Αντίθεση (Οδυσσέας - Άλλοι πολεμιστές της Τροίας): Ενώ όλοι οι βασιλιάδες που πολέμησαν στην Τροία έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους, ο Οδυσσέας είναι ακόμη στη θάλασσα. Με την αντίθεση αυτή τονίζεται ακόμη περισσότερο η δεινή κατάσταση στην οποία είναι ο ήρωας. |
Mόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια νεράιδα, η Kαλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολωτές σπηλιές της, γιατί τον ήθελε δικό της. |
Ο Οδυσσέας βασανίζεται από έναν διπλό πόθο: (α) Θέλει να γυρίσει στην πατρίδα του και (β) θέλει να γυρίσει στη γυναίκα του. Με τον τρόπο αυτό ο ποιητής τον παρουσιάζει ως κάποιον που αγαπά την πατρίδα του και είναι καλός και συναισθηματικά αφοσιωμένος σύντροφος. |
Kι όταν, με του καιρού τ' αλλάγματα, ο χρόνος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί, να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Iθάκη, ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του. |
Ο ρόλος των Θεών: Οι Θεοί είναι αυτοί που αποφασίζουν για τις ζωές των ανθρώπων. Οι άνθρωποι δεν καθορίζουν ελεύθερα τη μοίρα τους. Έτσι, ο Οδυσσέας περιφέρεται στις θάλασσες δέκα χρόνια, εξ' αιτίας του Ποσειδώνα, και επιστρέφει τελικά στην πατρίδα του, όχι επειδή το αποφάσισε ο ίδιος, αλλά επειδή οι Θεοί θεώρησαν ότι πια έφτασε η ώρα να επιστρέψει. Αντίθεση (επιστροφή στο σπίτι - αγώνες): Ακόμη και μετά την επιστροφή του στο σπίτι του, ο Οδυσσέας θα εξακολουθεί να βασανίζεται καθώς θα έρθει αντιμέτωπος με τους μνηστήρες της γυναίκας του, Πηνελόπης, που προσπαθούν να πάρουν τη θέση του. Προοικονομία: Ο ποιητής μας προετοιμάζει από πριν για κάτι που θα γίνει στη συνέχεια της αφήγησης. Εδώ μας ενημερώνει ότι τελικά ο Οδυσσέας θα φτάσει στην Ιθάκη, όπου θα κληθεί να αντιμετωπίσει μια δύσκολη κατάσταση. |
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι εκτός του Ποσειδώνα· αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Oδυσσέα, προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα. |
Αντίθεση (Θεοί - Ποσειδώνας): Όλοι οι Θεοί συμπαθούν τον Οδυσσέα και θέλουν να τον βοηθήσουν να γυρίσει στην πατρίδα του, εκτός από τον Ποσειδώνα. Η αντίθεση αυτή χρησιμοποιείται ως στοιχείο πλοκής, αφού εξ' αιτίας του θυμού του Ποσειδώνα ο Οδυσσέας έζησε τις περιπέτειες αυτές. Ανθρωπομορφισμός των Θεών: Οι Θεοί έχουν συμπάθειες και αντιπάθειες. Ο Ποσειδώνας θυμώνει και κρατάει την κακία του απέναντι στον Οδυσσέα. |
Ερώτηση: Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τις αντιθέσεις του προοιμίου.
Στο προοίμιο της Οδύσσειας ο Όμηρος χρησιμοποιεί κάποιες αντιθέσεις για να δώσει στο κείμενό του ζωντάνια και παραστατικότητα. Αρχικά, στον στίχο 9, βλέπουμε μια πρώτη αντίθεση ανάμεσα στον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, που ήταν σοφός, οι σύντροφοι παρουσιάζονται ανόητοι και ανώριμοι. Παράκουσαν τη συμβουλή του Οδυσσέα και έφαγαν το βόδια του Ήλιου, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους. Μέσα από την αντίθεση αυτή τονίζεται ακόμη περισσότερο η ωριμότητα του Οδυσσέα. Στη συνέχεια, στους στίχους 14 έως 16, βλέπουμε την αντίθεση ανάμεσα στον ήρωα («Μόνο εκείνον») και τους υπόλοιπους αγωνιστές της Τροίας («όλοι τους»). Με την αντίθεση αυτή ο Όμηρος επισημαίνει το πόσο ταλαιπωρημένος είναι ο Οδυσσέας, αφού είναι ο μόνος που δεν έχει επιστρέψει ακόμη στην πατρίδα του από τον πόλεμο. Στους στίχους 20 έως 22, υπάρχει ακόμη μια αντίθεση ανάμεσα στο γεγονός ότι επέστρεψε στο σπίτι του («να φτάσει στην Iθάκη») και στο γεγονός ότι ούτε και εκεί «δεν έλειψαν οι αγώνες». Τέλος, υπάρχει μια αντίθεση μεταξύ του Ποσειδώνα και των υπόλοιπων Θεών (στ.23-25). Ενώ όλοι οι Θεοί συμπαθούν τον Οδυσσέα, ο Ποσειδώνας του κράταγε ακόμη κακία επειδή του τύφλωσε τον γιό του.
Ερώτηση: Να αναλύσετε τα στοιχεία της προοικονομίας της ενότητας.
Με την τεχνική της προοικονομίας ο Όμηρος μας δίνει μέσα στο κείμενο ενδείξεις που μας προετοιμάζουν για το μέλλον της υπόθεσης. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα βλέπουμε καταρχάς ότι ο Οδυσσέας θα επιστρέψει τελικά στην πατρίδα του (στ.21). Επίσης, περιμένουμε ότι όταν φτάσει στην πατρίδα του, δεν θα είναι γι’ αυτόν η κατάσταση εύκολη (στ.22). Τέλος, το γεγονός ότι ο Ποσειδώνας ακόμη «σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του» πάνω στον ήρωα, μας υποδηλώνει ότι μέχρι να φτάσει στο σπίτι του τον περιμένουν κι άλλες περιπέτειες (στ.24-25).
Στο προοίμιο της Οδύσσειας ο Όμηρος χρησιμοποιεί κάποιες αντιθέσεις για να δώσει στο κείμενό του ζωντάνια και παραστατικότητα. Αρχικά, στον στίχο 9, βλέπουμε μια πρώτη αντίθεση ανάμεσα στον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, που ήταν σοφός, οι σύντροφοι παρουσιάζονται ανόητοι και ανώριμοι. Παράκουσαν τη συμβουλή του Οδυσσέα και έφαγαν το βόδια του Ήλιου, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους. Μέσα από την αντίθεση αυτή τονίζεται ακόμη περισσότερο η ωριμότητα του Οδυσσέα. Στη συνέχεια, στους στίχους 14 έως 16, βλέπουμε την αντίθεση ανάμεσα στον ήρωα («Μόνο εκείνον») και τους υπόλοιπους αγωνιστές της Τροίας («όλοι τους»). Με την αντίθεση αυτή ο Όμηρος επισημαίνει το πόσο ταλαιπωρημένος είναι ο Οδυσσέας, αφού είναι ο μόνος που δεν έχει επιστρέψει ακόμη στην πατρίδα του από τον πόλεμο. Στους στίχους 20 έως 22, υπάρχει ακόμη μια αντίθεση ανάμεσα στο γεγονός ότι επέστρεψε στο σπίτι του («να φτάσει στην Iθάκη») και στο γεγονός ότι ούτε και εκεί «δεν έλειψαν οι αγώνες». Τέλος, υπάρχει μια αντίθεση μεταξύ του Ποσειδώνα και των υπόλοιπων Θεών (στ.23-25). Ενώ όλοι οι Θεοί συμπαθούν τον Οδυσσέα, ο Ποσειδώνας του κράταγε ακόμη κακία επειδή του τύφλωσε τον γιό του.
Ερώτηση: Να αναλύσετε τα στοιχεία της προοικονομίας της ενότητας.
Με την τεχνική της προοικονομίας ο Όμηρος μας δίνει μέσα στο κείμενο ενδείξεις που μας προετοιμάζουν για το μέλλον της υπόθεσης. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα βλέπουμε καταρχάς ότι ο Οδυσσέας θα επιστρέψει τελικά στην πατρίδα του (στ.21). Επίσης, περιμένουμε ότι όταν φτάσει στην πατρίδα του, δεν θα είναι γι’ αυτόν η κατάσταση εύκολη (στ.22). Τέλος, το γεγονός ότι ο Ποσειδώνας ακόμη «σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του» πάνω στον ήρωα, μας υποδηλώνει ότι μέχρι να φτάσει στο σπίτι του τον περιμένουν κι άλλες περιπέτειες (στ.24-25).
